Phòng trừ Rầy chổng cánh hại cây trồng: Giải pháp toàn diện bảo vệ nông sản

Rầy chổng cánh là một trong những loài côn trùng gây hại nghiêm trọng cho nhiều loại cây trồng, đặc biệt là các cây ăn quả thuộc họ cam quýt. Loài rầy này không chỉ gây tổn thương trực tiếp do việc hút nhựa cây mà còn là vật trung gian truyền bệnh vàng lá greening (HLB) – một căn bệnh nguy hiểm có thể hủy hoại toàn bộ vườn cây. Việc nắm vững các đặc điểm sinh học, dấu hiệu gây hại và áp dụng các biện pháp phòng trừ hiệu quả là vô cùng cần thiết để bảo vệ năng suất và chất lượng nông sản.
1. Giới thiệu chung về Rầy chổng cánh
Rầy chổng cánh có tên khoa học: Diaphorina citri là một loài rầy thuộc họ rầy Psyllidae, thuộc bộ Homoptera , chúng là một loài côn trùng có hại đối với các cây ăn quả có múi mà điển hình là cam, quýt, chanh, chúng là tác nhân chính của bệnh vàng lá gân xanh hay bệnh vàng lá cam (Greening) ở cây có múi.
Chúng là loài côn trùng đặc hữu của vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, có khả năng sinh sản nhanh và phát tán rộng. Loài rầy này được xem là mối đe dọa hàng đầu đối với ngành trồng trọt, đặc biệt là ở các khu vực có khí hậu ấm áp, ẩm ướt, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của chúng.
2. Đặc điểm hình thái của Rầy chổng cánh
Rầy chổng cánh có kích thước tương đối nhỏ, thường dài khoảng 2-3 mm. Chúng có một số đặc điểm hình thái nổi bật:

– Rầy trưởng thành có cơ thể màu nâu xám, cánh trong suốt với các vân cánh rõ nét. Khi đậu, chúng thường chổng đuôi lên một góc 45 độ so với thân cây, đây là đặc điểm nhận dạng quan trọng. Râu đầu tương đối dài, có hai đốt cuối màu đen.
– Trứng có hình bầu dục, màu vàng nhạt, thường được đẻ trên các chồi non, lá non hoặc cuống hoa.
– Ấu trùng không có cánh, màu vàng cam hoặc xanh vàng. Chúng di chuyển chậm chạp và thường tập trung ở mặt dưới lá non hoặc các chồi non để hút nhựa. Trong quá trình phát triển, ấu trùng tiết ra chất sáp màu trắng bao quanh cơ thể.
– Nhộng là giai đoạn cuối của ấu trùng trước khi lột xác thành rầy trưởng thành. Nhộng có hình dạng tương tự ấu trùng nhưng kích thước lớn hơn và có mầm cánh.
3. Dấu hiệu Rầy chổng cánh trên cây trồng
Hút nhựa cây: Rầy trưởng thành và ấu trùng đều hút nhựa từ các bộ phận non của cây như chồi non, lá non, cuống hoa. Điều này làm cho các bộ phận này bị xoăn, biến dạng, còi cọc và không phát triển được.

Tiết mật và nấm bồ hóng: Rầy tiết ra một chất dịch ngọt (mật) thu hút kiến và tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển. Nấm bồ hóng màu đen bao phủ bề mặt lá, cành, làm giảm khả năng quang hợp của cây, ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất.

Triệu chứng bệnh Greening (HLB) đây là dấu hiệu nguy hiểm nhất. Cây bị nhiễm bệnh Greening do rầy chổng cánh truyền sẽ có các triệu chứng đặc trưng như:
+ Lá bị vàng theo từng mảng không đối xứng, gân lá sưng phồng.
+ Lá cứng, giòn, màu vàng lốm đốm xanh hoặc vàng hoàn toàn.
+ Chồi non kém phát triển, cành bị chết khô.
+ Quả nhỏ, méo mó, có hạt lép hoặc biến dạng, vị chua, không đạt chất lượng thương phẩm.
+ Cây suy kiệt dần và có thể chết sau vài năm.

Bà con có thể tham khảo nội dung chi tiết bài viết về chủ đề Bệnh Greening (HLB) tại đây: https://ducthanhagri.com/benh-vang-la-gan-xanh-hlb-tren-cay-co-mui-can-benh-khong-the-chua-nhung-co-the-phong/
4. Nguyên nhân gây bùng phát và lây lan Rầy chổng cánh

Sự bùng phát và lây lan của rầy chổng cánh thường do một số yếu tố sau:

STT	Nguyên nhân
1	Điều kiện khí hậu	– Rầy chổng cánh ưa thích điều kiện khí hậu ấm áp, ẩm ướt, đặc biệt là vào mùa mưa hoặc giai đoạn giao mùa. – Nhiệt độ cao và độ ẩm thích hợp thúc đẩy quá trình sinh sản và phát triển của chúng.
2	Vườn cây non và chồi non	– Các vườn cây đang trong giai đoạn ra chồi non, lá non là môi trường hấp dẫn đối với rầy chổng cánh, tạo nguồn thức ăn dồi dào cho chúng sinh sôi.
3	Thiếu kiểm soát sinh học	– Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật phổ rộng có thể tiêu diệt các loài thiên địch tự nhiên của rầy chổng cánh như ong ký sinh, bọ rùa, nhện, dẫn đến mất cân bằng sinh thái và tạo điều kiện cho rầy bùng phát.
4	Di chuyển cây giống bị nhiễm	– Việc vận chuyển cây giống từ vùng bị nhiễm rầy hoặc bệnh Greening sang các vùng khác là nguyên nhân chính làm lây lan dịch bệnh.
5	Tập quán canh tác	– Việc không vệ sinh vườn, để cỏ dại phát triển hoặc trồng dày đặc có thể tạo môi trường thuận lợi cho rầy ẩn nấp và phát triển.

5. Các biện pháp phòng trừ Rầy chổng cánh hiệu quả
5.1. Biện pháp canh tác
Trồng cây giống sạch bệnh đây là biện pháp tiên quyết. Cần mua cây giống từ các vườn ươm uy tín, được kiểm định sạch bệnh Greening.
Vệ sinh vườn cây, thường xuyên cắt tỉa cành già cỗi, cành bị bệnh, dọn dẹp cỏ dại, lá rụng để loại bỏ nơi trú ẩn của rầy và mầm bệnh.

Bón phân cân đối, cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho cây, đặc biệt là bón phân kali và lân để tăng cường sức đề kháng cho cây, hạn chế việc ra chồi non ồ ạt không kiểm soát.
Đảm bảo đủ nước cho cây nhưng tránh để vườn bị ẩm ướt quá mức, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bồ hóng và rầy phát triển.
Trồng cây chắn gió xung quanh vườn như: keo, tràm để hạn chế sự di chuyển của rầy.
5.2. Biện pháp sinh học

Bảo tồn và phát triển thiên địch, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật phổ rộng để bảo vệ các loài thiên địch tự nhiên của rầy chổng cánh như:
+ Ong ký sinh: Tamarixia radiata là loài ong ký sinh chuyên diệt rầy chổng cánh. Chúng đẻ trứng vào cơ thể ấu trùng rầy, sau đó ấu trùng ong nở và ăn rầy từ bên trong.
+ Bọ rùa, nhện, kiến vàng: Các loài này cũng là thiên địch của rầy, giúp kiểm soát quần thể rầy ở mức độ nhất định.
Sử dụng nấm và vi khuẩn đối kháng, một số loại nấm như Metarhizium anisopliae hay vi khuẩn Bacillus thuringiensis có thể được phun để kiểm soát rầy chổng cánh.

5.3. Biện pháp vật lý

Đặt các bẫy dính màu vàng trong vườn để thu hút và bắt giữ rầy trưởng thành. Biện pháp này giúp giảm mật độ rầy và theo dõi sự xuất hiện của chúng.
Đối với vườn nhỏ, có thể sử dụng vòi phun nước áp lực cao để rửa trôi rầy trên cây.
Cắt tỉa chồi non bị nhiễm, đối với những chồi non bị rầy chổng cánh tấn công mạnh, có thể cắt bỏ và tiêu hủy để loại bỏ nguồn rầy

5.4. Biện pháp hóa học
Biện pháp hóa học cần được sử dụng một cách cẩn trọng và chỉ khi các biện pháp khác không mang lại hiệu quả hoặc khi mật độ rầy quá cao, đe dọa nghiêm trọng đến cây trồng.

Ưu tiên các loại thuốc có tính chọn lọc, ít ảnh hưởng đến thiên địch. Một số hoạt chất thường được sử dụng bao gồm:
+ Thiamethoxam, Imidacloprid (nhóm Neonicotinoid): Có tác dụng lưu dẫn, diệt rầy hiệu quả. Tuy nhiên, cần luân phiên sử dụng để tránh tình trạng kháng thuốc.
+ Buprofezin (nhóm Thiadiazine): Thuốc có tác dụng ức chế lột xác, hiệu quả đối với ấu trùng rầy.
+ Dinotefuran, Acetamiprid: Cũng là các hoạt chất có hiệu quả đối với rầy chổng cánh.
Nên phun thuốc vào giai đoạn rầy còn non (trứng, ấu trùng tuổi 1-2) hoặc khi rầy trưởng thành bắt đầu xuất hiện trên các đợt lộc non.
Tuân thủ nguyên tắc “4 đúng”: Đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách để đảm bảo hiệu quả diệt rầy và an toàn cho môi trường, sức khỏe con người.
Để tránh tình trạng rầy kháng thuốc, cần luân phiên sử dụng các loại thuốc có hoạt chất khác nhau, thuộc các nhóm hóa học khác nhau.

Một số sản phẩm trị rầy chổng cánh, bà con có thể tham khảo của Công ty TNHH NNCNC Đức Thành: