Nông nghiệp 4.0: Khám Phá công nghệ Blockchain giúp nông sản xuất khẩu

Công nghệ đã mang đến một giải pháp vượt trội: Blockchain. Đây là hệ thống ghi chép điện tử phi tập trung, đảm bảo mọi thông tin về nông sản: từ hạt giống đến tay người tiêu dùng đều được ghi lại vĩnh viễn, không thể xóa bỏ hay làm giả mạo. Hãy cùng tìm hiểu tại sao Blockchain lại là bước “nâng cấp” hoàn hảo, mang lại niềm tin tuyệt đối cho người tiêu dùng và giá trị cao hơn cho nông sản Việt..

1. Tại sao phải chứng minh Nguồn gốc sản phẩm?

Việc chứng minh nguồn gốc sản phẩm (Truy xuất nguồn gốc) không còn là chuyện nên làm, mà là điều kiện bắt buộc để “xuất ngoại” thành công.

• Cửa vào thị trường nước ngoài: Các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản hay các chuỗi siêu thị lớn luôn đòi hỏi hồ sơ về chất lượng, an toàn thực phẩm, và lịch sử sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón. Không có hồ sơ này, hàng hóa dễ bị trả về.
• Giải quyết sự cố nhanh như chớp: Nếu có vấn đề về an toàn thực phẩm, thay vì mất nhiều ngày để tìm xem lô hàng đó của ai, ở đâu, hệ thống sẽ giúp truy vết chỉ trong vài giây. Điều này giúp giảm thiệt hại và giữ uy tín. (Ví dụ nổi tiếng: Tập đoàn Walmart ở Mỹ từng rút ngắn thời gian truy vết sản phẩm từ vài ngày xuống còn vài giây nhờ hệ thống này).
• Chống hàng giả, tăng niềm tin: Khi mọi thông tin được ghi chép minh bạch (ai làm, khi nào làm, dùng thuốc gì), người mua sẽ tin tưởng hơn, đặc biệt với các sản phẩm có thương hiệu, hữu cơ hay OCOP, giúp sản phẩm bán được giá cao hơn.
• Dễ chốt đơn hàng lớn: Khi có dữ liệu nguồn gốc rõ ràng, doanh nghiệp xuất khẩu dễ dàng chứng minh sản phẩm đạt chuẩn quốc tế (như GlobalG.A.P.), từ đó dễ dàng ký hợp đồng giá tốt hơn với đối tác nước ngoài.

2. Blockchain là gì và giúp ích ra sao?

Nói một cách đơn giản, Blockchain là một cuốn sổ cái điện tử khổng lồ được chia sẻ cho nhiều người và đặc biệt là không thể tẩy xóa hoặc sửa đổi bí mật sau khi đã ghi.

• Ghi chép không thể thay đổi: Một khi thông tin về lô hàng (ví dụ: ngày thu hoạch, nhiệt độ bảo quản) đã được ghi vào “cuốn sổ” Blockchain, không ai có thể lén lút sửa đổi được. Đây là bằng chứng đáng tin cậy nhất cho đối tác nước ngoài.

• Chia sẻ chung một thông tin: Mọi người trong chuỗi (bà con nông dân, nhà kho, vận chuyển, nhà xuất khẩu) đều nhìn vào “cuốn sổ” chung này, tránh được cãi vã hay bất đồng về giấy tờ.
• Tự động thực hiện lời hứa (Hợp đồng thông minh): Công nghệ này còn cho phép cài đặt các “lời hứa tự động” (gọi là Hợp đồng thông minh). Ví dụ: “Nếu cảm biến chứng minh lô hàng luôn mát lạnh dưới trong suốt quá trình vận chuyển (thông tin này được ghi lên Blockchain), tiền vận chuyển sẽ tự động được thanh toán cho công ty vận tải.”
• Ghi nhận dữ liệu tự động: Bà con có thể dùng các công cụ đơn giản như mã QR hoặc các cảm biến nhỏ (đo nhiệt độ, độ ẩm) để tự động đẩy dữ liệu lên nền tảng Blockchain.

Lưu ý: Blockchain chỉ đảm bảo thông tin đã ghi là không bị sửa đổi. Chất lượng thông tin lúc bắt đầu ghi vẫn phải do bà con và HTX kiểm soát chặt chẽ.

 Ví dụ thực tế chứng minh hiệu quả

• Câu chuyện của Walmart (Mỹ): Họ dùng Blockchain để theo dõi xoài và thịt lợn, và kết quả là thời gian truy vết giảm từ vài ngày xuống còn vài giây, chứng minh hiệu quả cực lớn về quản lý rủi ro.
• Thực tế tại Việt Nam: Nhiều doanh nghiệp và HTX Việt Nam đã bắt đầu áp dụng. Các công ty công nghệ lớn đang cung cấp nền tảng giúp hàng ngàn hộ nông dân trồng lúa, cây ăn quả và nuôi trồng thủy sản gắn mã QR code để truy xuất nguồn gốc. Việc này không chỉ giúp xuất khẩu mà còn tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong nước, giúp các sản phẩm OCOP bán tốt hơn.
• Nghiên cứu quốc tế: Các tổ chức lớn như Liên Hợp Quốc (UN), FAO, UNDP đều đánh giá Blockchain có tiềm năng lớn giúp nông nghiệp minh bạch và bền vững hơn.

3. Lộ trình 8 bước: Nông dân/ HTX bắt đầu như thế nào?

Đây là các bước cụ thể và dễ làm để bà con và HTX bắt đầu áp dụng:

Chuẩn bị và ghi chép

• Biết rõ khách hàng muốn gì: Hỏi nhà thu mua hoặc công ty xuất khẩu xem họ cần những thông tin gì (Ví dụ: cần đạt chuẩn GlobalG.A.P. thì phải ghi chép theo tiêu chuẩn đó).
• Chuẩn hóa cách ghi chép tại ruộng/trại: Quyết định rõ các thông tin quan trọng cần ghi: Ngày thu hoạch, Tên người thu, Dùng thuốc gì (tên, ngày dùng), Số lượng lô hàng. Ghi vào sổ hoặc mẫu điện tử đã chuẩn bị.
• Gán mã số/tem cho lô hàng: Mỗi lô hàng, bao tải hay thùng sản phẩm phải có một Mã QR code (Mã vạch vuông) duy nhất. Mã này được dán vào sản phẩm lúc đóng gói.

Số hóa và hợp tác

• Dùng ứng dụng di động để nhập dữ liệu: Thay vì viết tay, dùng điện thoại (app) để nhập dữ liệu ngay tại ruộng. Điều này giúp giảm sai sót và kết nối dễ dàng với nền tảng Blockchain.
• Gia nhập mô hình chung (HTX/Nhà thu mua): Bà con nông dân nhỏ lẻ không cần tự làm tất cả. Hợp tác xã hoặc Doanh nghiệp thu mua sẽ đóng vai trò là “nút” nhập liệu chính, họ xác thực thông tin ban đầu rồi đưa lên Blockchain.
• Chọn đối tác công nghệ: Lựa chọn một công ty cung cấp nền tảng Blockchain phù hợp với quy mô và chi phí của HTX.

Kiểm chứng và bền vững

• Kết hợp với giấy chứng nhận bên ngoài: Để tăng độ tin cậy, kết hợp hồ sơ trên Blockchain với các chứng nhận từ bên thứ ba (ví dụ: Giấy chứng nhận GlobalG.A.P. hoặc kết quả kiểm nghiệm của phòng thí nghiệm).
• Đào tạo và tính toán chi phí: Tổ chức tập huấn cho bà con về cách ghi chép, quét mã. Đồng thời, tính toán rõ ràng: ai sẽ trả chi phí này (nhà xuất khẩu, HTX hay người mua) để đảm bảo mô hình có thể duy trì lâu dài.

4. Blockchain thay thế vượt trội hơn mã QR truyền thống 

Việc dùng điện thoại quét mã QR để kiểm tra nguồn gốc nông sản đã rất quen thuộc với chúng ta. Chỉ cần vài giây, người tiêu dùng có thể xem được thông tin chi tiết về sản phẩm (như một quả dưa lưới chẳng hạn) trên trang web do người bán cung cấp.

Tuy nhiên, có một vấn đề thực tế nảy sinh tính minh bạch và khách quan của thông tin bị ảnh hưởng.

Tại sao ư? Bởi vì khi mã QR dẫn về một trang web thông thường, đơn vị phân phối hoặc bán hàng hoàn toàn có thể tự mình xây dựng, chỉnh sửa, thậm chí là tạo ra toàn bộ thông tin đó. Các thông tin này dễ dàng bị thay đổi theo ý muốn của một cá nhân hay tổ chức, khiến niềm tin của người dùng không được đảm bảo tuyệt đối.

Đây là lúc chúng ta cần đến công nghệ Blockchain.

Blockchain đóng vai trò thực sự của một công cụ truy xuất nguồn gốc. Chỉ khi ứng dụng Blockchain, nguồn gốc của nông sản mới đạt được tính khách quan và minh bạch tuyệt đối.

Quy trình hoạt động có thể hiểu đơn giản như sau:

Mọi người tham gia đều phải khai báo: Tất cả các bên tham gia vào quá trình phát triển của nông sản – từ hạt giống ban đầu, quá trình chăm sóc tại vườn, thu hoạch, vận chuyển cho đến khi phân phối – đều độc lập ghi nhận thông tin về tình trạng nông sản trên một ứng dụng được xây dựng trên nền tảng Blockchain.

Tạo chuỗi thông tin siêu bền: Những người tham gia (như nhà vườn, hợp tác xã, đơn vị vận chuyển…) được coi là các đối tượng trong “chuỗi khối” (Blockchain). Mỗi thông tin khai báo (ví dụ: ngày bón phân, nhiệt độ kho lạnh) sẽ được mã hóa thành một khối dữ liệu và liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một chuỗi khối lưu trữ toàn bộ lịch sử nguồn gốc sản phẩm.

Điều đặc biệt và quan trọng nhất là nhờ vào đặc tính phi tập trung của Blockchain, các khối thông tin do mọi đơn vị cung cấp qua từng giai đoạn hoàn toàn không thể bị xóa bỏ, sửa chữa hay giả mạo. Điều này đảm bảo tính xác thực và độ tin cậy tuyệt đối cho người tiêu dùng.

5. Khó khăn thường gặp và cách giải quyết

Đã đến lúc bắt tay vào làm chưa?

Hoàn toàn rồi – nếu bà con và doanh nghiệp muốn đưa nông sản Việt Nam vươn xa và bán được giá tốt hơn.

Hãy bắt đầu từ bước nhỏ, tận dụng vai trò của Hợp tác xã làm nơi thu thập và xác thực dữ liệu ban đầu. Kết hợp mã QR đơn giản với nền tảng Blockchain để cân bằng giữa chi phí và lợi ích.