Hoạt chất Profenofos – “Chiến binh” diệt sâu nhanh và mạnh trong nông nghiệp

Bà con đang tìm một loại thuốc có thể “diệt sâu nhanh – hiệu quả lâu”? Hãy cùng tìm hiểu Profenofos, hoạt chất đang được nhiều chuyên gia bảo vệ thực vật đánh giá cao nhờ khả năng tiêu diệt mạnh mẽ các loại sâu rầy trên cây trồng.

1. Profenofos là gì?

• Profenofos là một hoạt chất thuộc nhóm organophosphate (lân hữu cơ) — nhóm này chuyên dùng để trừ sâu bằng cách ảnh hưởng đến hệ thần kinh của sâu, rầy.
• Nó là chất lỏng có màu vàng nhạt đến màu hổ phách và có mùi khá giống tỏi và có khả năng ăn mòn.

2. Thông tin hóa học & tính chất quan trọng

• Tên chính thức: Profenofos — tên IUPAC: O-(4-bromo-2-chlorophenyl) O-ethyl S-propyl phosphorothioate.

• Công thức phân tử: C₁₁H₁₅BrClO₃PS.

•  Khối lượng phân tử khoảng 373.6 g/mol
• Tính hòa tan / hệ số phân bố (logP): hòa tan nước khoảng 28 mg/L ở 25°C; log Kow ~ 4.44 (tương đối cao, tức là ít tan nước, dễ bám trên bề mặt lá cây)
• Phân hủy chính bằng con đường thuỷ phân (hydrolysis), phân hủy do vi sinh (microbial metabolism) trong đất và nước; ánh sáng (photolysis) ít đóng vai trò chính nếu ở môi trường có nhiều che phủ (ví dụ lá, lớp sình) hoặc không có ánh sáng mạnh trực tiếp.

3. Cơ chế hoạt động (như thế nào nó diệt sâu)

• Profenofos ức chế enzyme acetylcholinesterase (AChE) trong hệ thần kinh côn trùng. Khi enzyme này bị ức chế, chất truyền thần kinh acetylcholine không bị phân hủy nhanh, dẫn đến tích tụ và làm hệ thần kinh bị kích thích quá mức → co giật, tê liệt, rồi chết.
• Nó hoạt động theo cả hai con đường:
  1. Tiếp xúc: sâu khi đi qua hoặc chạm vào lá có thuốc → hấp thu qua da hoặc chân.
  2. Vị độc (ingestion): sâu ăn lá có thuốc → bị nhiễm độc.
• Ngoài ra, Profenofos có hiệu ứng translaminar – nghĩa là khi phun lên mặt lá phía trên, thuốc có khả năng thấm qua lớp biểu bì lá để tới mặt dưới, giúp diệt sâu ẩn trong những nơi khó phun tới.

4. Ưu điểm nổi bật

Dựa trên các dữ liệu thực tế và nghiên cứu:

• Hiệu lực nhanh và phổ rộng: tiêu diệt cả sâu ăn lá lẫn sâu hút, nhện; có hiệu quả trên nhiều loại cây như lúa, rau màu, bông, đậu tương, khoai tây.
• Tác động kép (tiếp xúc + vị độc) giúp sâu không chỉ bị “chạm” mà còn bị chết khi ăn phải lá có thuốc.
• Hiệu ứng translaminar: giúp thuốc tới được mặt dưới lá – nơi sâu ẩn, ít tiếp xúc trực tiếp.
• Thời gian phân rã hợp lý trong cây/đất/nước (vài ngày đến khoảng 1 tuần trong nhiều điều kiện) – không quá lâu gây tích tụ, nhưng đủ để bảo vệ cây sau phun.
• Dễ dùng trong thực tế: nông dân có thể phun bằng các bình tay, máy phun, phối trộn với các thuốc khác nếu cần; có nhiều chế phẩm thương mại sẵn.
• Có dữ liệu dư lượng & phân bố rõ ràng để hỗ trợ quản lý an toàn – giúp xác định PHI, MRL trong thực phẩm, từ đó giảm rủi ro cho người tiêu dùng và môi trường.

5. Những hạn chế & rủi ro cần cân nhắc

Mặc dù có nhiều ưu điểm, Profenofos cũng có những điểm hạn chế và nên được sử dụng cẩn trọng:

• Độc tính với người và động vật: vì là chất ức chế AChE nên nếu phun sai cách, không dùng bảo hộ, hoặc tiếp xúc trực tiếp, có thể ảnh hưởng hệ thần kinh ở người.
• Khả năng gây ảnh hưởng lên sinh vật không mục tiêu như cá, động vật thủy sinh, ong – nếu thuốc rửa trôi, chảy vào nguồn nước hoặc khi phun gần nơi có ong.
• Tốc độ phân hủy phụ thuộc môi trường:
  • Trong môi trường axit, thuốc phân hủy rất chậm (ví dụ pH ~5 → t½ ~93 ngày) – có thể tạo ra dư lượng kéo dài hơn mong muốn nếu khu vực đất có tính axit cao.
  • Nếu trời mưa ngay sau khi phun mà thuốc chưa bám chắc vào lá, một phần có thể bị rửa đi.
• Nguy cơ kháng thuốc nếu dùng nhiều lần, liên tục, với liều thấp hoặc phun sai lịch trình; vì vậy nên luân phiên thuốc có cơ chế khác nhau.

7. Ứng dụng thực tế: sử dụng sao cho hiệu quả & an toàn

Để tận dụng được ưu điểm và giảm tối đa rủi ro, bà con nên thực hiện:

• Phun khi sâu còn non, mật số sâu bắt đầu xuất hiện — sẽ dễ quản lý và thuốc phát huy hiệu quả nhanh hơn.
• Kiểm tra và chọn liều lượng theo hướng dẫn kỹ thuật, phù hợp với giai đoạn cây trồng, loại sâu, điều kiện thời tiết.
• Tuân thủ thời gian cách ly (PHI) trước khi thu hoạch để dư lượng thuốc giảm xuống mức an toàn. (Các nghiên cứu lúa cho biết t½ trên cây ~5-6 ngày, nhưng phụ thuộc vào nhiệt độ, mưa, liều phun).
• Dùng bảo hộ cá nhân đầy đủ: khẩu trang, găng tay, áo dài tay, kính bảo hộ khi phun.
• Tránh phun vào lúc trời quá nắng gắt hoặc sắp mưa; phun khi điều kiện gió nhẹ để tránh bay drift.
• Luân phiên hoạt chất với các loại thuốc trừ sâu có cơ chế khác nhau để hạn chế kháng thuốc.
• Quan tâm đến vệ sinh sau phun: rửa trái cây/ rau nếu cần, tuân thủ quy định về dư lượng nếu xuất khẩu.