Rệp sáp gây hại trên cây cà phê – Đặc điểm, nguyên nhân và giải pháp phòng trừ hiệu quả | Công ty TNHH Nông nghiệp Công nghệ cao Đức Thành

Trong quá trình canh tác cà phê, rệp sáp được xem là một trong những đối tượng gây hại nguy hiểm nhất. Chúng không chỉ hút nhựa làm cây suy kiệt, giảm năng suất, mà còn tiết dịch mật tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, khiến lá và quả bị đen, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cà phê. Việc nhận biết sớm và có biện pháp phòng trừ hiệu quả rệp sáp là yếu tố then chốt để bảo vệ vườn cà phê xanh tốt và cho năng suất ổn định.

1. Rệp sáp là gì?

Rệp sáp còn có tên gọi khác là Planococcus citri, chúng ký sinh và gây hại đến 70 loại cây trồng khác nhau, gây thiệt hại nặng nề cho ngành nông nghiệp.

Đặc điểm nổi bật của rệp sáp:

Kích thước nhỏ (1-5 mm), cơ thể mềm, hình bầu dục, toàn thân phủ lớp bột sáp trắng hoặc sợi sáp dài nhìn giống bông gòn. Chính lớp sáp này giúp rệp chống lại nhiều loại thuốc bảo vệ thực vật, khiến việc phòng trừ khó khăn hơn so với nhiều loài rệp khác.
Vòng đời của rệp sáp: Phần lớn rệp sáp cái sinh sản đơn tính (không cần đực) hoặc đẻ trứng, nhiều loài lại đẻ con sống. Vòng đời của một con cái trưởng thành trong 115 ngày và con đực trong thời gian ngắn 27 ngày. Theo đó rệp sáp cái sinh sản vô cùng nhanh chóng, mỗi lần đẻ lên 200-250 quả. Rệp cái đẻ trứng thành ổ, mỗi con có thể đẻ 600-800 trứng, với khoảng 200-250 trứng trong một ổ. Trứng nở sau khoảng 6-10 ngày. Rệp non (ấu trùng) có màu vàng, thân trơn, chưa phủ lớp sáp trắng. Rệp non rất linh hoạt và nhanh chóng di chuyển tìm nơi trú ẩn, bám vào các bộ phận non mềm của cây để hút nhựa.
Rệp sáp trưởng thành:

Rệp cái:Thân hình bầu dục, không cánh, dài khoảng 3-5mm, có màu hồng và được bao phủ bởi lớp sáp trắng, cùng các tia sáp dài quanh thân. Rệp cái có vòng đời dài hơn, kéo dài khoảng 115 ngày. Sau khi trưởng thành, rệp cái thường bám cố định một chỗ để tiết ra pheromone thu hút rệp đực.

Rệp đực: Kích thước nhỏ hơn, có cánh mỏng, màu xám nhạt. Rệp đực có vòng đời ngắn, chỉ khoảng 27 ngày.

Giai đoạn non rất nhỏ, màu vàng nhạt, di chuyển linh hoạt. Đây chính là giai đoạn dễ lan truyền giữa các cành, cây, và cũng là thời điểm mẫn cảm nhất với thuốc.
Tập tính sống: Rệp bám thành từng đám ở nách lá, kẽ cành, cuống quả, rễ hoặc vùng sát mặt đất. Chúng chích hút nhựa liên tục, làm cây suy kiệt dần dần. Rệp có hình bầu dục, không cánh, có chiều dài 4mm và có nhiều sợi sáp ngắn, dài màu trắng trên mình. Đặc điểm của rệp đực là thon dài, có cánh, dài 3mm, mắt đen to, chân và râu có long ngắn
Rệp sáp và kiến có mối quan hệ cộng sinh. Rệp tiết ra dịch ngọt – thức ăn yêu thích của kiến. Đổi lại, kiến bảo vệ rệp khỏi thiên địch và còn mang rệp non sang cây khác. Đây là nguyên nhân chính làm rệp lây lan nhanh trong vườn cà phê.

2. Nguyên nhân rệp sáp bùng phát trên cà phê

Vườn rậm rạp, ẩm thấp, nhiều cành già không tỉa dọn, tạo điều kiện trú ẩn cho rệp.

Cây suy yếu do bón phân không cân đối, thiếu kali, canxi, cây ít sức chống chịu.

Lạm dụng thuốc trừ sâu phổ rộng làm chết thiên địch (bọ rùa, ong ký sinh, nấm có ích), khiến rệp sáp có cơ hội phát triển mạnh.

Kiến chăn rệp: khi kiến xuất hiện nhiều trong vườn, khả năng bùng phát rệp cũng rất cao.

Vận chuyển giống, cành giâm hoặc dụng cụ từ nơi có rệp sang vườn sạch.

3. Dấu hiệu nhận biết rệp sáp trên cà phê

Trên thân và lá của cây cà phê nhiều đốm màu trắng trông như nấm mốc. Quan sát kĩ thấy chúng chuyển động.

Nếu bà con nhìn thấy đốm trắng có lông tơ trên cây trồng thì khả năng bị rệp tấn công. Bà con có thể kiểm tra mặt dưới lá hoặc nách lá có xuất hiện của rệp hay không.

Lá vàng, héo, rụng, cành suy yếu, cây còi cọc.

Quả bị sạm, đen, mất giá trị thương phẩm.

Trên lá, quả xuất hiện lớp muội đen bám dày, làm giảm quang hợp, cây yếu đi rõ rệt.

Nếu quan sát kỹ sẽ thấy kiến di chuyển nhiều quanh khu vực có rệp.

4. Giải pháp phòng trừ rệp sáp (theo hướng IPM)

4.1. Canh tác và vệ sinh vườn

Tỉa cành thông thoáng, cắt bỏ cành già, lá rậm.

Thu gom và tiêu hủy cành, quả bị rệp nặng.

Bón phân cân đối, tăng cường kali, canxi để cây khỏe, tăng sức chống chịu.

4.2. Kiểm soát kiến

Làm cỏ, vệ sinh gốc, dùng bẫy dính hoặc rải vôi quanh gốc để hạn chế kiến.

Không để tán cây cà phê tiếp xúc với cây khác, tạo cầu nối cho kiến và rệp di chuyển.

4.3. Thiên địch

Bọ rùa Cryptolaemus montrouzieri (bọ rùa ăn rệp sáp) và ong ký sinh Anagyrus spp. là những thiên địch quan trọng, có thể thả bổ sung hoặc bảo tồn trong vườn.

Tránh phun thuốc phổ rộng khi thiên địch đang hoạt động mạnh.

4.4. Biện pháp cơ giới – sinh học

Phun nước áp lực mạnh rửa trôi rệp khi mật độ còn thấp.

Sử dụng dầu khoáng hoặc nấm xanh (Metarhizium), nấm trắng (Beauveria) để hạn chế rệp ở mức trung bình.

4.5. Hóa học (khi mật độ cao)

Chỉ phun khi rệp phát triển mạnh, vượt ngưỡng gây hại.

Phun tập trung vào giai đoạn ấu trùng non di động vì lúc này chưa có lớp sáp bảo vệ, thuốc dễ tác động hơn.

Một số hoạt chất hiệu quả đã được nghiên cứu:

Spirotetramat: thuốc có tính lưu dẫn, tác động được cả rệp ở vị trí khó phun tới.
Buprofezin: thuốc điều hòa sinh trưởng, đặc biệt hiệu quả với rệp non.
Abamectin: hiệu quả tiếp xúc, nhưng cần phun trực tiếp vào ổ rệp.
Acetamiprid: tác động lên hệ thần kinh của côn trùng, gây tê liệt và dẫn đến chết nhanh, đồng thời có tác dụng lưu dẫn, tiếp xúc và vị độc.

Nên phối hợp với dầu khoáng để tăng hiệu lực.

Cần luân phiên hoạt chất để tránh tình trạng rệp kháng thuốc.

Tuân thủ đúng nghiêm tắc và an toàn khi pha thuốc

Lưu ý:

Rệp sáp là dịch hại khó trị trên cà phê vì có nhiều đặc tính “tinh quái”: cơ thể phủ sáp, sinh sản nhanh, được kiến bảo vệ. Nếu bà con chỉ dựa vào thuốc hóa học đơn lẻ thì hiệu quả sẽ thấp, thậm chí còn dễ làm bùng dịch.
👉 Biện pháp tốt nhất là kết hợp nhiều cách: làm vườn thông thoáng, quản lý kiến, bảo tồn thiên địch, áp dụng nấm ký sinh, và chỉ dùng thuốc khi thật cần thiết, đúng thời điểm. Làm tốt IPM sẽ giúp bà con giữ vườn cà phê khỏe mạnh, năng suất ổn định, giảm chi phí và an toàn hơn.

Bà con có thể tham khảo, một số sản phẩm mà công ty Đức Thành có công dụng diệt trừ rầy, rệp hiệu quả sau đây: