Vì sao bệnh do nấm đất lại nguy hiểm?

Bệnh do nấm đất là nỗi lo hàng đầu của nhà nông, bởi chúng tấn công thầm lặng dưới lòng đất và gây ra những thiệt hại nặng nề, đôi khi làm cây chết đột ngột.

Nấm đất (bao gồm cả các tác nhân giống nấm như Phytophthora, Pythium) là những sinh vật cực kỳ nguy hiểm. Chúng chuyên tấn công vào bộ rễ – “nhà máy” hút dinh dưỡng và nước của cây. Khi rễ bị hư hại, cây sẽ không hấp thụ được chất dinh dưỡng, dẫn đến các triệu chứng:

• Vàng úa, còi cọc: Cây thiếu ăn, phát triển chậm.
• Chết héo đột ngột (Chết nhanh): Đặc biệt nguy hiểm trên cây con và cây ăn quả trưởng thành, có thể làm chết cả vườn trong thời gian ngắn.

Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, các bệnh ở rễ do phức hợp nhiều tác nhân gây ra là nguyên nhân chính làm giảm năng suất ở hầu hết các loại cây trồng.

I. Nhận diện các “kẻ thù” gây bệnh chính

1. Phytophthora spp. – Sát thủ gây bệnh chết nhanh, xì mủ

• Đặc điểm: Tuy được gọi là “nấm đất” nhưng đây là giả nấm. Chúng tạo ra bào tử di động (có roi), có khả năng bơi trong nước. Đây là lý do chúng phát tán rất mạnh khi đất bị úng nước hoặc tưới tràn. Chúng cũng có bào tử giúp tồn tại lâu trong đất.
• Cơ chế gây bệnh: Bào tử bơi đến rễ, xâm nhập qua lông hút hoặc vết thương. Gây thối rễ non, lan lên gốc làm vỏ cây sẫm đen, chảy nhựa (gọi là xì mủ). Rễ bị hủy hoại, mạch dẫn tắc, khiến cây héo rũ dù đất vẫn còn ẩm.

• Mức độ nguy hiểm: Rất cao. Có thể làm chết cả vườn tiêu, sầu riêng, cây có múi chỉ sau vài tuần nếu không kịp thời xử lý.

2.Fusarium spp. – Gây bệnh chết chậm, héo vàng

• Đặc điểm: Là nấm thật, tồn tại dai dẳng trong đất, rơm rạ, và tàn dư cây trồng dưới dạng bào tử nghỉ. Chúng rất khó diệt hoàn toàn.
• Triệu chứng: Cây héo vàng từ lá dưới lên, nhưng chết từ từ (gọi là chết chậm). Nếu cắt ngang rễ hoặc thân, sẽ thấy các vòng nâu đen đặc trưng trong mạch dẫn.

• Cơ chế gây bệnh: Nấm xâm nhập, phát triển trong các ống dẫn nước và dinh dưỡng của cây (mạch dẫn), làm tắc nghẽn và đồng thời tiết ra độc tố gây héo, làm cây suy kiệt dần.

3. Pythium spp. – Thủ phạm gây đổ gãy cây con

• Đặc điểm: Họ hàng với Phytophthora (giả nấm), phát triển mạnh trong điều kiện giá thể ẩm ướt, thiếu thoáng khí và nhiệt độ 25–30°C.
• Triệu chứng: Phổ biến nhất là gây thối rễ và đổ ngã ở giai đoạn cây con, cây mới ươm. Ở cây lớn, rễ bị thối nhũn, ngắn lại, cây vàng lá và còi cọc.

• Đặc biệt: Nấm này có thể sống trong nước, cực kỳ nguy hiểm trong các mô hình canh tác thủy canh.

4. Rhizoctonia solani – Thối cổ rễ, chết rạp

• Đặc điểm: Là nấm thật, không tạo bào tử bơi mà lây lan qua đất, tàn dư, và dụng cụ canh tác. Chúng tồn tại rất lâu trong đất nhờ hạch nấm (dạng hạt cứng màu nâu đen).
• Triệu chứng: Cổ rễ cây con bị thắt eo, thâm nâu, làm cây con chết rạp hàng loạt. Ở cây trưởng thành, gây hoại tử rễ khô, làm giảm khả năng hút dinh dưỡng.

II. Nguyên nhân thuận lợi & yếu tố nguy cơ bùng phát bệnh

Bệnh không tự nhiên bùng phát, mà cần các yếu tố sau “tiếp tay”:

Độ ẩm cao và đất thoát nước kém

Đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất. Khi đất ngập úng hoặc ẩm kéo dài, các bào tử bơi của Phytophthora và Pythium sẽ dễ dàng di chuyển trong nước, tìm đến và tấn công rễ.

💡 Giải pháp: Đất sét nặng, trũng thấp hoặc tưới tràn không thoát nước là “ổ bệnh”. Cải thiện hệ thống thoát nước, làm rãnh tiêu úng là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất.

Nhiệt độ và mùa vụ

Bệnh thường bùng phát mạnh vào mùa nóng ẩm (đầu và giữa mùa mưa) vì đây là điều kiện lý tưởng để hầu hết các loại nấm sinh sôi. Ví dụ: Phytophthora hoạt động mạnh nhất ở 25–30°C khi ẩm độ cao.

Cấu trúc đất và dinh dưỡng

– Đất nén chặt, thiếu thoáng khí: Gây thiếu oxy vùng rễ, làm rễ yếu và dễ bị nấm tấn công.

–  Đất chua (pH thấp): Giảm sức đề kháng tự nhiên của rễ.

– Bón thừa Đạm (N): Kích thích mô rễ non phát triển nhanh, làm chúng mỏng manh và dễ nhiễm bệnh hơn.

Lây lan cơ giới và nguồn bệnh tồn dư

Bào tử và hạch nấm có thể sống sót nhiều năm trong đất cũ, và dễ dàng lây lan qua:

– Đất, bùn, nước tưới.

– Giày dép, cuốc xẻng, dụng cụ canh tác.

– Sử dụng cây giống hoặc khay ươm đã nhiễm bệnh mà không khử trùng.

Hệ vi sinh vật đất mất cân bằng

– Việc lạm dụng thuốc hóa học sẽ tiêu diệt cả các vi sinh vật có lợi như Trichoderma, Bacillus…

– Vai trò của vi sinh vật có lợi: Chúng cạnh tranh thức ăn, ức chế và ăn nấm hại. Khi cộng đồng bảo vệ này bị phá vỡ, nấm bệnh sẽ dễ dàng chiếm ưu thế và bùng phát.

III. Nguyên tắc xử lý triệt để (IPM – quản lý dịch hại tổng hợp)

Mục tiêu là giảm nguồn bệnh trong đất, bảo vệ rễ non, và phục hồi sức khỏe đất để cây tự chống chịu.

1. Biện pháp phòng ngừa (Phải ưu tiên hàng đầu)

Sử dụng giống sạch bệnh: Chọn cây giống, mắt ghép có nguồn gốc tin cậy, không bị bệnh từ vườn ươm.

Cải thiện thoát nước: Là điều kiện tiên quyết. Làm rãnh tiêu nước, đắp luống cao, tránh để nước đọng lâu sau mưa hoặc tưới.

Vệ sinh vườn: Dọn dẹp tàn dư bệnh, luân canh cây trồng (nếu có thể).

Cải tạo đất:

+ Bổ sung chất hữu cơ đã hoai mục để làm đất tơi xốp.

+ Bổ sung Vôi (hoặc Silicat/Canxi) để nâng pH đất chua và tăng sức khỏe rễ.

+ Bón phân cân đối, tránh lạm dụng phân đạm.

2. Kiểm soát khi bệnh xảy ra (kết hợp hóa học và sinh học)

Sử dụng chế phẩm sinh học

• Tăng cường hệ vi sinh vật đối kháng: Thường xuyên sử dụng các chế phẩm chứa Trichoderma spp. (giảm Rhizoctonia, Fusarium), Bacillus spp. để tưới hoặc trộn vào đất.
• Các chủng vi sinh vật này sẽ tạo lớp bảo vệ quanh rễ, giúp ức chế sự phát triển của nấm hại.

Sử dụng thuốc hóa học chuyên trị (theo hướng dẫn)

• Đối phó với Phytophthora: Dùng các hoạt chất gốc Phosphite (Acid Phosphorous/ Fosetyl-aluminium) để bảo vệ và phục hồi cây. Lưu ý dùng luân phiên để tránh nấm kháng thuốc. Các hoạt chất gốc Metalaxyl/Mefenoxam cũng có hiệu lực.
• Đối phó với Pythium/ Rhizoctonia/ Fusarium: Kết hợp xử lý hạt/củ giống, điều chỉnh ẩm độ, và sử dụng các thuốc tiếp xúc hoặc nội hấp phù hợp (nên tham khảo nhãn mác và tư vấn của chuyên gia).

3. Biện pháp hỗ trợ khác

• Quan sát và Giám sát: Lắp đặt thiết bị theo dõi độ ẩm đất (hoặc quan sát kỹ) để tránh tưới quá thừa nước – đây là lỗi thường gặp gây bệnh Phytophthora và Pythium.
• Xét nghiệm: Khi nghi ngờ bệnh phức tạp hoặc dùng thuốc không hiệu quả, nên gửi mẫu rễ/ đất đến phòng lab để xác định đúng tác nhân gây bệnh trước khi quyết định phương pháp điều trị đặc hiệu.

Một số sản phẩm trừ nấm bệnh trên cây trồng, Bà con có thể tham khảo của Công ty TNHH NNCNC Đức Thành:

• Thuốc trừ bệnh Alimet

Add to Wishlist

Xem nhanh

Bảo vệ mùa màng

THUỐC TRỪ BỆNH ALIMET 80WG – ĐẶC TRỊ MỐC SƯƠNG, CHẾT CÂY CON, THỐI NÕN,…