Tác hại của bọ dưa đối với cây bầu bí: Đừng để năng suất vụ mùa giảm sút

Cây họ bầu bí (dưa chuột, bầu, bí đao, khổ qua, dưa hấu, v.v.) là những loại rau quả quen thuộc và có giá trị kinh tế cao trong nông nghiệp. Tuy nhiên, năng suất và chất lượng của chúng thường xuyên bị đe dọa bởi nhiều loài sâu bệnh hại, trong đó không thể không kể đến bọ dưa. Loài côn trùng nhỏ bé này, với khả năng sinh sản nhanh và tập tính gây hại đặc trưng, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng nếu không được quản lý kịp thời và hiệu quả.
1. Nhận diện kẻ thù: bọ dưa (aulacophora spp.)
Tên khoa học: Bọ dưa có tên khoa học là Aulacophora spp., trong đó các loài phổ biến gây hại bao gồm Aulacophora similis, Aulacophora femoralis (bọ dưa vàng). Chúng thuộc họ Chrysomelidae (họ bọ rùa ăn lá).

Hình thái:
– Bọ trưởng thành có kích thước nhỏ, dài từ 3-6 mm, cá biệt có thể dài 6-8 mm. Chúng có thân hình dẹt, vòm bêu tròn, cánh cứng bóng với màu vàng cam hoặc đỏ, xanh nhạt hoặc nâu sẫm. Một số loài có sọc đen dọc thân. Đầu của bọ có hình tròn với các mắt lớn, và râu dài rất linh động.
Vòng đời:
– Vòng đời của bọ dưa trải qua các giai đoạn trứng, ấu trùng, nhộng và trưởng thành. Tổng thời gian vòng đời có thể từ 25-40 ngày hoặc 80-130 ngày.
– Trứng màu vàng nhạt hoặc vàng xanh khi mới đẻ, chuyển sang màu nâu khi sắp nở. Trứng nhỏ, hình bầu dục. Bọ cái thường đẻ trứng thành từng nhóm từ 2-5 quả hoặc thành cụm, dưới đất gần gốc cây hoặc dưới lá. Một con cái có thể đẻ từ 100 đến 300 trứng. Trứng sẽ nở thành ấu trùng sau khoảng 4-15 ngày tùy điều kiện.
– Ấu trùng có màu trắng sữa khi mới nở, sau đó chuyển sang màu vàng cam. Ấu trùng sống trong đất và cắn phá rễ cây. Chúng có một đôi chân giả. Giai đoạn ấu trùng kéo dài từ 10-35 ngày.
– Nhộng màu nâu đậm hoặc nâu nhạt, trắng ngà. Nhộng được hình thành trong đất, bên ngoài bao phủ bởi một kén tơ rất dày. Giai đoạn nhộng kéo dài từ 5-14 ngày.
Bọ dưa thường hoạt động mạnh vào sáng sớm và chiều mát, khi nhiệt độ vừa phải và độ ẩm không khí cao, là điều kiện lý tưởng để chúng di chuyển và tìm thức ăn. Chúng ít hoạt động vào giữa trưa nắng gắt. Con cái sẽ đẻ trứng tập trung ở mặt dưới lá hoặc trong đất gần gốc cây.
2. Dấu hiệu và tác hại của bọ dưa gây ra
Bọ dưa gây hại chủ yếu ở cả giai đoạn ấu trùng và trưởng thành, nhưng thiệt hại nghiêm trọng nhất thường do bọ trưởng thành gây ra.

– Trên lá: Dấu hiệu dễ nhận biết nhất là các đốm tròn nhỏ, lỗ thủng li ti hoặc đường vòng tròn trên lá, do bọ trưởng thành cắn rỗ, cạp lớp biểu bì và mô diệp lục mặt trên lá. Những vết cắn này làm giảm đáng kể khả năng quang hợp của cây, khiến lá nhanh chóng bị héo rũ. Ở giai đoạn nặng, toàn bộ tán lá có thể bị tổn thương, khiến cây yếu đi rõ rệt chỉ sau vài ngày. Lá có thể bị ăn trụi, đứt lìa, đặc biệt là trên cây con khi mới có hai lá đơn đầu tiên.

– Trên thân, gốc và rễ: Bọ dưa còn đục thân và gốc cây, để lại các vết thủng sâu, làm chảy nhựa ở vị trí bị tấn công. Đây là điểm xâm nhập lý tưởng của vi khuẩn và nấm gây bệnh, khiến cây bị suy kiệt nhanh chóng. Đặc biệt, ấu trùng sống trong đất sẽ gọt rễ, ăn phá hệ thống rễ, làm rễ sũng nước và thối, khiến cây héo đột ngột, vàng héo, chậm phát triển và có nguy cơ chết cả khóm nếu không được phát hiện sớm. Xung quanh gốc cây thường có trứng và ấu trùng bọ non rải rác.
– Trên trái: Ở giai đoạn trái non và trưởng thành, bọ dưa cắn phá trực tiếp lên bề mặt trái, để lại các vết sẹo xù xì, làm mất giá trị thương phẩm. Hoa có thể rụng sớm, trái bị biến dạng, phát triển không đồng đều hoặc bị thối do vi sinh vật xâm nhập qua các vết thương hở.
– Truyền bệnh: Một trong những tác hại gián tiếp nhưng cực kỳ nguy hiểm là bọ dưa có thể là vật trung gian truyền virus gây bệnh khảm (Mosaic virus) trên cây họ bầu bí, cũng như bệnh khảm lá và đốm vàng. Khi cây bị nhiễm virus, không có biện pháp phục hồi, buộc phải tiêu hủy
3. Nguyên nhân bọ dưa bùng phát mạnh

Nguyên nhân	Sự bùng phát
1. Điều kiện thời tiết	– Bọ dưa phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết ấm áp, khô ráo. – Nhiệt độ cao (25-30°C) và ẩm độ thấp là môi trường lý tưởng cho chúng sinh sản và phát tán. – Mưa lớn có thể làm giảm mật độ nhưng sau đó khi thời tiết trở lại khô ráo, chúng có thể bùng phát mạnh mẽ hơn.
2. Trồng xen canh/ liên canh cây bầu bí	– Việc trồng liên tục hoặc xen canh các loại cây họ bầu bí trên cùng một diện tích sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bọ dưa tích lũy quần thể và di chuyển giữa các cây trồng.
3. Thiếu thiên dịch tự nhiên	– Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học có thể tiêu diệt các loài thiên địch của bọ dưa (như ong ký sinh trứng, bọ rùa ăn thịt, chim, nhện), làm mất cân bằng sinh thái và tạo cơ hội cho bọ dưa phát triển không kiểm soát.
4. Vệ sinh đồng ruộng kém	– Tàn dư cây trồng bị bệnh hoặc chưa được dọn dẹp sạch sẽ có thể là nơi trú ngụ và sinh sản của bọ dưa qua các vụ.
5. Sử dụng giống không kháng chịu	– Một số giống cây họ bầu bí có tính mẫn cảm cao hơn với sự tấn công của bọ dưa.

4. Biện pháp phòng trừ bọ dưa hiệu quả và bền vững
Để kiểm soát bọ dưa một cách hiệu quả và bền vững, cần áp dụng tổng hợp các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), ưu tiên các biện pháp sinh học và canh tác, hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc hóa học.
4.1. Biện pháp canh tác

Luân canh cây trồng, tránh trồng liên tục cây họ bầu bí trên cùng một mảnh đất. Nên luân canh với các cây trồng khác họ (như cây lúa, ngô, đậu tương) để cắt đứt vòng đời của bọ dưa và giảm nguồn thức ăn.
Thường xuyên làm sạch cỏ dại xung quanh vườn, thu gom và tiêu hủy tàn dư cây trồng sau thu hoạch. Điều này giúp loại bỏ nơi trú ngụ và nguồn thức ăn của bọ dưa.
Cày bừa, phơi đất kỹ trước khi trồng để tiêu diệt trứng, ấu trùng và nhộng bọ dưa trong đất.
Sử dụng lưới chắn côn trùng hoặc vải không dệt để che phủ cây con trong giai đoạn đầu, ngăn chặn bọ trưởng thành xâm nhập và đẻ trứng. Biện pháp này đặc biệt hiệu quả với vườn quy mô nhỏ.
Trồng một số cây mà bọ dưa ưa thích (như dưa gang, bí xanh) ở rìa vườn hoặc xung quanh các cây trồng chính để thu hút bọ dưa tập trung vào đó, sau đó phun thuốc hoặc tiêu diệt chúng.
Duy trì độ ẩm đất vừa phải, tránh để đất quá khô hoặc quá ẩm, vì điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của ấu trùng.

4.2. Biện pháp sinh học
Bảo vệ và khuyến khích thiên địch:
– Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học hoặc thuốc hóa học có chọn lọc để không ảnh hưởng đến các loài thiên địch như ong ký sinh trứng bọ dưa, nhện, bọ rùa ăn thịt, kiến ba khoang, chim, v.v.
– Trồng xen canh các loại cây hoa có mùi hương hấp dẫn thiên địch (như hoa cúc vạn thọ, hướng dương) xung quanh vườn.
Sử dụng chế phẩm sinh học:
– Nấm xanh (Metarhizium anisopliae) hoặc nấm trắng (Beauveria bassiana): Phun lên cây hoặc tưới vào đất để kiểm soát bọ trưởng thành và ấu trùng bọ dưa. Các loại nấm này ký sinh và gây bệnh cho côn trùng, làm chúng chết.
– Vi khuẩn Bacillus thuringiensis (Bt): Một số chủng Bt có thể có tác dụng nhất định đối với ấu trùng bọ dưa khi chúng ăn phải.
4.3. Biện pháp vật lý và thủ công
Bẫy dính vàng: Treo các tấm bẫy dính màu vàng trong vườn để thu hút và bắt dính bọ dưa trưởng thành.

Phòng trị côn trùng gây hại cây trồng với bẫy Pheromone – Nông nghiệp AVN
Bẫy pheromone: Có thể nghiên cứu và sử dụng các loại bẫy pheromone tổng hợp (nếu có) để thu hút và bắt bọ dưa đực.
Bắt thủ công: Vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát khi bọ dưa ít hoạt động, có thể bắt thủ công bọ trưởng thành. Biện pháp này phù hợp với diện tích nhỏ.

4.4. Biện pháp hóa học (sử dụng khi thật cần thiết)
Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học khi mật độ bọ dưa quá cao và các biện pháp khác không hiệu quả, ưu tiên các loại thuốc có độc tính thấp, ít ảnh hưởng đến thiên địch và môi trường.
Một số hoạt chất tham khảo (cần kiểm tra quy định hiện hành và khuyến cáo của cơ quan chức năng tại địa phương):
– Abamectin: Diệt bọ trưởng thành và ấu trùng hiệu quả.
– Spinosad: Là thuốc sinh học, thân thiện môi trường.
– Emamectin benzoate: Có tác dụng nhanh, phổ rộng.
– Cypermethrin (ví dụ CYPRO 25EC của ABA Chemical): Liều 50ml/100 lít nước, phun 2-3 lần, cách nhau 7-10 ngày, vào sáng sớm, tránh phun khi cây ra hoa. Đây là hoạt chất thuộc nhóm cúc tổng hợp có tác động tiếp xúc, vị độc nhanh nhưng có thể ảnh hưởng đến thiên địch.
Các hoạt chất khác thuộc nhóm cúc tổng hợp như Deltamethrin, Lambda-cyhalothrin cũng có tác động tương tự.
Hoạt chất thuộc nhóm Neonicotinoids như Imidacloprid, Thiamethoxam có tác động nội hấp, vị độc, tiếp xúc, thường dùng cho cây con hoặc xử lý đất.
Hoạt chất nhóm Carbamates như Carbofuran chỉ dùng cho xử lý đất, hiện đang bị hạn chế hoặc cấm sử dụng ở nhiều nơi do độc tính cao.
Nguyên tắc sử dụng:
– Chọn lọc thuốc: Ưu tiên các hoạt chất có tác động tiếp xúc, vị độc, và ít ảnh hưởng đến thiên địch. Tham khảo ý kiến cán bộ khuyến nông hoặc chuyên gia để chọn loại thuốc phù hợp.
– Phun vào thời điểm thích hợp: Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát khi bọ dưa hoạt động mạnh và ít gió.
– Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng: Tuân thủ liều lượng, nồng độ và thời gian cách ly theo khuyến cáo của nhà sản xuất.
– Luân phiên thuốc: Không sử dụng một loại thuốc quá nhiều lần để tránh hiện tượng kháng thuốc.
– Thực hiện 4 đúng: Đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách.
Một số sản phẩm của Công ty TNHH NNCNC Đức Thành, bà con có thể tham khảo để phòng trừ bọ dưa: