Phòng trừ bọ xít hôi nâu hại cây trồng | Công ty TNHH Nông nghiệp Công nghệ cao Đức Thành

Bọ xít nâu một trong những loài dịch hại nông nghiệp phổ biến và gây thiệt hại đáng kể cho nhiều loại cây trồng. Sự xuất hiện và lây lan của chúng có thể dẫn đến suy giảm năng suất nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của bà con nông dân. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về bọ xít nâu, từ đặc điểm nhận dạng đến các biện pháp quản lý tổng hợp hiệu quả.

1. Đặc điểm sinh học và nhận dạng bọ xít hôi nâu
1.1. Đặc điểm nhận dạng:
Bọ xít nâu, tên khoa học là Tessaratoma papillosa (Drury), thuộc họ Tessaratomidae (một số tài liệu cũ xếp vào họ Pentatomidae), bộ Hemiptera, là một loài côn trùng gây hại đáng kể trên nhiều loại cây ăn quả, đặc biệt là nhãn, vải, chôm chôm,…
Bọ xít nâu trưởng thành có những đặc điểm:

STT	Đặc điểm	Nhận dạng
1	Kích thước	Đây là loài bọ xít khá lớn, chiều dài cơ thể dao động từ 25-30 mm, chiều rộng khoảng 13-18 mm.
2	Hình dạng	Cơ thể có dạng hình ngũ giác (hoặc lục giác), dẹt.
3	Màu sắc	Màu sắc chủ yếu là nâu vàng đến nâu đất, đôi khi có màu nâu đỏ. Mặt bụng thường được bao phủ bởi một lớp sáp màu trắng mờ, tạo cảm giác hơi mốc.
4	Đầu	Nhỏ, hình tam giác, có hai mắt kép và cặp râu dạng sợi gồm 5 đốt.
5	Ngực	Rộng, có các góc cạnh đặc trưng của họ Pentatomidae.
6	Cánh	Có 2 cặp cánh: – Cánh trước có phần gốc dày và cứng, phần ngọn là màng trong suốt, cánh xếp chồng lên nhau tạo hình chữ X trên lưng – Cánh sau mỏng, trong suốt, dùng để bay.
7	Mai lưng	– Rất lớn, hình tam giác, che phủ gần hết phần bụng phía trên.
8	Chân	Ba cặp chân khỏe, có vuốt, giúp chúng bám chắc vào cây.
9	Vòi chích hút	Cơ quan miệng dạng vòi chích hút, gồm các kim châm sắc nhọn dùng để đâm xuyên, hút dịch từ cây, vòi gập gọn dưới bụng khi không sử dụng.

1.2. Vòng đời của bọ xít nâu
Bọ xít nâu có vòng đời phát triển gồm 5 giai đoạn: trứng, ấu trùng, nhộng, tiền trưởng thành và trưởng thành. Thời gian phát triển của bọ xít nâu phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường. Ở nhiệt độ 25-30°C, bọ xít nâu có thể phát triển hoàn chỉnh trong vòng 1-2 tháng.
+ Trứng: Bọ xít nâu cái đẻ trứng thành từng cụm dính trên bề mặt lá, thân cây hoặc quả. Mỗi cụm có thể chứa từ 10 đến 200 trứng. Trứng có màu trắng đục, hình bầu dục, kích thước khoảng 1mm.
+ Ấu trùng: Ấu trùng bọ xít nâu mới nở có màu vàng nhạt, sau đó chuyển dần sang màu nâu. Ấu trùng có 5 tuổi, mỗi tuổi kéo dài khoảng 1-2 tuần.
+ Nhộng: Nhộng bọ xít nâu có màu nâu sẫm, hình bầu dục. Nhộng có 2 tuổi, mỗi tuổi kéo dài khoảng 1 tuần.
+ Tiền trưởng thành: Tiền trưởng thành bọ xít nâu có màu nâu vàng, hình bầu dục. Tiền trưởng thành có 2 tuổi, mỗi tuổi kéo dài khoảng 1 tuần.
+ Trưởng thành: Bọ xít nâu trưởng thành có kích thước trung bình, khoảng 2,5-3cm. Thân hình của chúng có hình bầu dục, màu nâu với các đốm trắng. Đầu và ngực của bọ xít nâu có màu nâu sẫm, còn bụng của chúng có màu nâu nhạt hơn. Bọ xít nâu trưởng thành có thể sống từ 6 đến 8 tháng.
**2. Các cây trồng chính bị bọ xít nâu (Tessaratoma papillosa) phá hại bao gồm:**
Nhãn: Đây là một trong những cây trồng bị bọ xít nâu gây hại nghiêm trọng nhất. Bọ xít chích hút đọt non, chùm
hoa, cuống quả, làm hoa và quả non bị khô, héo, rụng hàng loạt. Quả lớn hơn bị chích hút sẽ sượng, thối và rụng, gây thất thu năng suất đáng kể, có thể lên đến 80-90% nếu mật độ bọ xít cao.

Vải: Tương tự nhãn, cây vải cũng là đối tượng bị bọ xít nâu tấn công mạnh. Bọ xít chích hút các chùm hoa, quả non, làm rụng hoa, rụng trái, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất. Trái vải bị hại có thể đổi màu bên ngoài và hạt bị teo lại.
Chôm chôm: Loài bọ xít này cũng ghi nhận gây hại trên cây chôm chôm, chích hút các bộ phận non làm ảnh hưởng đến sự phát triển và đậu quả.

Một số cây ăn quả khác: Ngoài các cây trồng trên, bọ xít nâu cũng có thể gây hại trên một số cây ăn quả khác như cam, quýt, đào, mơ, anh đào, mặc dù mức độ gây hại có thể không nghiêm trọng bằng nhãn và vải.
3. Tác hại của bọ xít nâu đối với cây trồng
3.1. Trên chùm hoa và quả non
Đây là giai đoạn cây trồng dễ bị tổn thương nhất và cũng là lúc bọ xít nâu gây ra thiệt hại lớn nhất:
– Rụng hoa và quả non hàng loạt, bọ xít chích hút nhựa từ các cuống hoa, nụ hoa và quả non đang phát triển. Sự mất đi nguồn dinh dưỡng thiết yếu này làm cho hoa và quả non không thể phát triển được, chúng bị khô héo, teo tóp và rụng sớm. Điều này trực tiếp làm giảm số lượng trái đậu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất.
– Thất thu năng suất nghiêm trọng: Nếu không được kiểm soát kịp thời, mật độ bọ xít nâu cao có thể khiến cây mất trắng mùa màng, đặc biệt là trong những năm cây ra hoa, đậu quả rộ. Nhiều vườn nhãn, vải ở miền Bắc Việt Nam từng ghi nhận thiệt hại đến 80-90% năng suất do bọ xít nâu.
3.2. Gây hại trên quả lớn
Khi quả đã lớn hơn, bọ xít nâu vẫn tiếp tục chích hút và gây ra các tác hại:
– Quả bị bọ xít chích hút thường xuất hiện các vết chấm nhỏ màu nâu đen trên vỏ. Bên trong, phần thịt quả (cùi) tại vị trí bị chích có thể bị sượng, chai cứng, thối nhũn hoặc phát triển không bình thường, gây giảm giá trị thương phẩm.
– Rụng quả non/chín: Dù quả đã lớn, việc chích hút liên tục vẫn làm cây suy yếu, dẫn đến hiện tượng rụng quả non hoặc cả quả sắp chín, gây thất thoát sản lượng.
3.3. Gây hại trên đọt non, lá và cành non
Bên cạnh hoa và quả, bọ xít nâu còn chích hút các bộ phận sinh dưỡng của cây:

– Bọ xít chích hút nhựa từ các chồi non, lá non đang mở ra, làm cho chúng bị teo tóp, cháy khô, còi cọc hoặc bị biến dạng. Điều này ảnh hưởng đến khả năng quang hợp và sự sinh trưởng tổng thể của cây.
– Việc liên tục bị chích hút dinh dưỡng làm cây mất sức, sinh trưởng kém, giảm khả năng ra hoa kết trái cho các vụ sau.
3.4. Gây hại gián tiếp và môi trường
– Tiết dịch gây mùi hôi và kích ứng: Khi bị quấy rầy, bọ xít nâu tiết ra một loại chất dịch có mùi hôi khó chịu từ tuyến mùi của chúng. Chất dịch này không chỉ gây ô nhiễm không khí trong vườn mà còn có thể gây kích ứng da, mắt cho người tiếp xúc, gây khó khăn cho việc chăm sóc và thu hoạch.
– Tạo điều kiện cho nấm bệnh: Vết chích hút của bọ xít tạo ra các vết thương hở trên cây, đây là cửa ngõ thuận lợi cho các loại nấm, vi khuẩn xâm nhập gây ra các bệnh thối nhũn, thán thư, làm tăng nguy cơ dịch bệnh trên diện rộng.
5. Biện pháp quản lý bọ xít nâu hiệu quả
5.1. Biện pháp canh tác

Vệ sinh đồng ruộng thường xuyên làm sạch cỏ dại, phát quang bờ bụi quanh ruộng để loại bỏ nơi ẩn nấp và sinh sản của bọ xít.
Cày ải phơi đất, sau vụ thu hoạch, cày ải đất để diệt trứng và ấu trùng còn sót lại trong đất.
Không gieo sạ quá dày để ruộng thông thoáng, hạn chế nơi ẩn nấp cho bọ xít và giúp cây lúa sinh trưởng khỏe mạnh.
Bón phân theo nguyên tắc 4 đúng (đúng loại, đúng liều, đúng lúc, đúng cách), tránh bón thừa đạm làm cây lúa rậm rạp, hấp dẫn bọ xít.

5.2. Biện pháp sinh học

Bảo vệ thiên địch tự nhiên như ong ký sinh trứng (Telenomus spp., Trissolcus spp.), nhện ăn thịt, bọ cánh cứng ăn thịt, nấm ký sinh côn trùng (Beauveria bassiana). Hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học phổ rộng để bảo vệ quần thể thiên địch.
Sử dụng chế phẩm sinh học, có thể phun các chế phẩm nấm Beauveria bassiana hoặc Metarhizium anisopliae để kiểm soát bọ xít nâu, đặc biệt khi mật độ dịch hại chưa cao.

5.3. Biện pháp vật lý và thủ công

Đặt bẫy đèn: Sử dụng bẫy đèn để thu hút và tiêu diệt bọ xít trưởng thành vào ban đêm, đặc biệt hiệu quả trong giai đoạn bọ xít di trú.
Dùng vợt thủ công: Đối với diện tích nhỏ, có thể dùng vợt để bắt bọ xít trưởng thành vào sáng sớm hoặc chiều mát khi chúng ít di chuyển.

5.4. Biện pháp hóa học

Nguyên tắc “4 đúng”: Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi mật độ bọ xít đạt ngưỡng gây hại và tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách).
Ưu tiên sử dụng các loại thuốc trừ sâu có hoạt chất chuyên biệt, ít ảnh hưởng đến thiên địch và môi trường. Một số hoạt chất hiệu quả thường được khuyến nghị bao gồm: Buprofezin (ức chế tổng hợp chitin), Pymetrozine (chất điều hòa sinh trưởng côn trùng), hoặc các nhóm Pyrethroid (ví dụ: Cypermethrin, Lambda-cyhalothrin) khi cần thiết với liều lượng khuyến cáo.
Luân phiên sử dụng các hoạt chất khác nhau để tránh tình trạng kháng thuốc của bọ xít.
Phun thuốc vào chiều mát hoặc sáng sớm để tăng hiệu quả và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Cần phun kỹ vào gốc lúa và bẹ lá, nơi bọ xít thường tập trung.

Một số sản phẩm phòng trừ bọ xít nâu hiệu quả, bà con có thể tham khảo của công ty TNHH NNCNC Đức Thành: