Hành trình xanh của hạt gạo Việt: Khi “Bón phân đúng” trở thành cuộc cách mạng trên đồng ruộng

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, ngành lúa gạo Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ từ mục tiêu sản lượng sang tư duy kinh tế bền vững. Việc áp dụng quy trình bón phân “4 đúng” kết hợp cùng công nghệ số không chỉ là giải pháp giảm chi phí mà còn là chìa khóa để cải thiện sức khỏe đất và nâng cao vị thế hạt gạo trên trường quốc tế.

1. Hiện trạng và áp lực chuyển đổi

Từ trước đến nay, tập quán canh tác của nông dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thường dựa vào kinh nghiệm với mật độ gieo sạ dày (trên 120kg/ha) và bón thừa phân đạm (hơn 110kg N/ha). Thói quen này cùng với việc đốt rơm rạ sau thu hoạch đã gây ra những hệ lụy nghiêm trọng:

• Môi trường: Phát thải khí nhà kính cao (trung bình sản xuất 1kg lúa phát thải hơn 1kg CO2).
• Kinh tế: Chi phí phân bón hiện chiếm tới 30% tổng chi phí đầu vào, làm giảm lợi nhuận của người dân trong khi năng suất đã chạm ngưỡng.
• Tài nguyên: Đất đai ngày càng suy kiệt, mất đi hệ sinh thái vi sinh vật có lợi.

Trước thực tế đó, Đề án “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” ra đời như một lời giải cho bài toán phát triển bền vững.

2. Công thức “4 đúng” và quy trình kỹ thuật đột phá

Tại Ngày hội “Nông dân bón phân đúng” tổ chức tại HTX nông nghiệp Thuận Lợi (Cần Thơ), mô hình trình diễn 5,5ha đã chứng minh tính hiệu quả của việc đưa lý thuyết ra thực tiễn. Trọng tâm là nguyên tắc “4 đúng”: Đúng loại – Đúng liều lượng – Đúng thời điểm – Đúng cách.

Những cải tiến kỹ thuật cốt lõi bao gồm:

• Cơ giới hóa đồng bộ: Sử dụng máy sạ hàng kết hợp vùi phân sâu vào đất ngay khi gieo sạ. Việc này giúp phân bón nằm dưới tầng đất mặt, hạn chế bay hơi và rửa trôi, giúp cây lúa hấp thụ tối đa dinh dưỡng.
• Giảm tần suất bón phân: Thay vì bón nhiều lần gây lãng phí, quy trình mới chỉ cần bón 2 lần/vụ (bón lót khi sạ và bón đón đòng), giúp tiết kiệm nhân công và chi phí.
• Quản lý nước AWD (Ngập – Khô xen kẽ): Chủ động rút nước giữa vụ giúp rễ lúa ăn sâu, thân cây cứng cáp và đặc biệt là giảm phát thải khí metan (CH4) – một loại khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh hơn nhiều so với CO2.

3. Sức khỏe đất: Nền tảng của canh tác bền vững

Theo các chuyên gia từ dự án Fertilize Right (Sử dụng phân bón đúng) của IRRI và Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), đất khỏe là một hệ sinh thái sống. Để duy trì năng suất lâu dài, nông dân cần thay đổi cách đối xử với đất:

• Ngừng đốt rơm rạ: Đây là hành động gây thất thoát 100% lượng đạm trong phụ phẩm. Thay vào đó, việc sử dụng chế phẩm sinh học để chuyển hóa rơm rạ thành phân hữu cơ ngay tại ruộng đang được khuyến khích.
• Bổ sung hữu cơ: Giúp đất tơi xốp, giữ nước tốt hơn và tạo môi trường cho vi sinh vật phát triển, từ đó giảm sự phụ thuộc vào phân bón hóa học.

4. Số hóa quy trình quản lý dinh dưỡng

Điểm mới trong các chương trình tập huấn gần đây là việc ứng dụng công nghệ số vào sản xuất. Công cụ Rice Crop Manager (RCM) Vietnam đang được thử nghiệm rộng rãi, cho phép nông dân:

• Nhập dữ liệu về đặc điểm thửa ruộng và giống lúa.
• Nhận khuyến nghị chính xác về lượng phân bón cần dùng dựa trên bản đồ đất chuyên biệt.
• Ghi chép nhật ký sản xuất điện tử, phục vụ việc truy xuất nguồn gốc – một điều kiện tiên quyết để gạo Việt thâm nhập vào các thị trường khó tính như Châu Âu hay Mỹ.

5. Lợi ích đa mục tiêu

Việc triển khai đồng bộ các giải pháp trên mang lại những giá trị vượt trội:

• Với nông dân: Giảm ít nhất 10-20% chi phí đầu vào, tăng lợi nhuận và bảo vệ sức khỏe khi hạn chế sử dụng hóa chất.
• Với ngành hàng: Tạo ra sản phẩm lúa gạo đồng đều, chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu xanh.
• Với môi trường: Giảm ít nhất 10% phát thải carbon, góp phần thực hiện cam kết Net Zero của Chính phủ Việt Nam vào năm 2050.

Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT TP. Cần Thơ nhấn mạnh: “Chương trình không chỉ dừng lại ở kiến thức mà hướng tới việc giúp bà con ‘thấy tận mắt, làm tận tay’. Đây chính là chìa khóa để thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp”.

Nguồn tham khảo:

1. https://nongnghiepmoitruong.vn/bon-phan-dung-la-chia-khoa-canh-tac-lua-chat-luong-cao-phat-thai-thap-d790187.html
2. https://nongnghiepmoitruong.vn/bon-phan-dung-de-cai-thien-suc-khoe-dat-tang-hieu-qua-san-xuat-lua-d763840.html