Cypermethrin là gì? Tác dụng, cấu tạo và ưu điểm của hoạt chất trong thuốc bảo vệ thực vật

Việc bảo vệ cây trồng khỏi sâu bệnh là yếu tố then chốt giúp nâng cao năng suất và chất lượng nông sản. Trong số các hoạt chất được sử dụng phổ biến, Cypermethrin nổi bật nhờ hiệu lực nhanh, phổ tác dụng rộng và khả năng diệt sâu triệt để. Bài viết dưới đây sẽ giúp bà con và cán bộ kỹ thuật hiểu rõ hơn về Cypermethrin – từ cấu tạo, cơ chế tác động đến những ưu điểm vượt trội khi ứng dụng trong thuốc bảo vệ thực vật.

Khái niệm về hoạt chất

Cypermethrin là một hoạt chất thuộc nhóm pyrethroid tổng hợp (pyrethroid type II), dùng rộng rãi làm hoạt chất chính trong nhiều chế phẩm thuốc trừ sâu (insecticide).

Nó là một chất tiếp xúc và vị độc đối với côn trùng, được ứng dụng trong nông nghiệp (lúa, rau màu, cây ăn quả…), chăn nuôi (bệnh ký sinh trên gia súc) và trong kiểm soát côn trùng sinh hoạt.

Cấu tạo phân tử & đặc điểm cấu trúc

• Công thức phân tử: C₂₂H₁₉Cl₂NO₃; khối lượng phân tử ~416.3 g·mol⁻¹.

• Tên IUPAC (tóm tắt): [Cyano-(3-phenoxyphenyl)methyl] 3-(2,2-dichloroethenyl)-2,2-dimethylcyclopropane-1-carboxylate. (phản ánh cấu trúc gồm vòng phenoxyphenyl, nhóm cyano và este cyclopropanecarboxylate).
• Đặc điểm đồng phân/ lập thể: Cypermethrin là phân tử tạo chiral với nhiều đồng phân lập thể (tổng cộng nhiều isomer — cis/trans và enantiomer), và các chế phẩm thương mại thường là hỗn hợp của nhiều đồng phân. Tỷ lệ các đồng phân (ví dụ alpha-cypermethrin, zeta-cypermethrin) ảnh hưởng đến độc tính và hiệu lực sinh học của sản phẩm.

Tính chất lý-hóa, môi trường

• Không hệ thống (non-systemic): Cypermethrin chủ yếu tác dụng khi tiếp xúc hoặc bị ăn vào; nó không di chuyển mạnh trong mô cây.
• Tính bền/không bền: Trong điều kiện thực địa, phơi sáng ánh sáng (ánh nắng), nước và oxy thúc đẩy phân hủy; nhưng trên bề mặt không thấm nước (như tường, lá khô), tác dụng có thể kéo dài vài ngày đến vài tuần tuỳ điều kiện.
• Độc tính với môi trường: Cypermethrin có độc tính cao đối với động vật thủy sinh (cá, động vật thân mềm) và côn trùng thụ phấn (ong mật, ong solitary); do đó cần thận trọng khi phun gần nguồn nước và vào thời điểm hoa nở.

Cơ chế tác dụng

• Cypermethrin có cơ chế tác động tiếp xúc, vị độc, không lưu dẫn, cũng như có phổ tác động rộng. Hoạt chất hoạt động như một chất độc thần kinh tác dụng nhanh ở côn trùng khiến chúng bị mất kiểm soát, gây co thắt cơ, tê liệt, không thể hoạt động hoặc ăn uống, từ đó dẫn đến cái chết.
• Ngoài ra Cypemethrin còn có tác dụng xua đuổi và làm sâu biếng ăn

Ứng dụng trong bảo vệ thực vật (BVTV)

• Hiệu lực tốt trên nhiều loài côn trùng chích hút và nhai như rầy, sâu, bọ trĩ, rệp, sâu đo, nhện (một số chủng nhện),…

• Dạng bào chế phổ biến: dạng nhũ tương dầu trong nước (EC), nhũ tương (EW), dạng hạt (granule) và hỗn hợp công thức kết hợp với hoạt chất khác để mở rộng phổ hoặc giảm kháng.
• Thuốc được dùng làm phun tấn công khi mật độ sâu cao hoặc khi cần hiệu quả nhanh; kết hợp vào chương trình quản lý dịch hại (IPM) cần tránh lạm dụng để giảm khả năng kháng thuốc và bảo tồn thiên địch.

Ưu điểm

– Hiệu lực nhanh – diệt sâu triệt để: Cypermethrin là hoạt chất có tác dụng cực nhanh. Khi sâu, rầy, bọ trĩ… tiếp xúc với thuốc, hoạt chất sẽ tác động lên hệ thần kinh, làm chúng bị tê liệt và chết sau vài giờ.

👉 Nhờ vậy, cây trồng được bảo vệ gần như ngay lập tức sau khi phun, đặc biệt trong những thời điểm sâu bệnh bộc phát mạnh.

– Phổ tác dụng rộng – trị được nhiều loại sâu hại: Cypermethrin có thể diệt được nhiều nhóm sâu hại khác nhau: từ sâu nhai lá (như sâu xanh, sâu khoang, sâu đo) đến côn trùng chích hút (như rầy, rệp, bọ trĩ).

-Hoạt chất Cypermethrin có độc tính cao đối với côn trùng, nên chỉ cần dùng một lượng nhỏ đã đạt hiệu quả diệt sâu cao.
👉 Giúp giảm lượng thuốc phải phun, tiết kiệm chi phí cho bà con mà vẫn đảm bảo hiệu quả phòng trừ tốt.

– Tác dụng tiếp xúc và vị độc mạnh, Cypermethrin tiêu diệt sâu khi chúng tiếp xúc hoặc ăn phải thuốc.
👉 Điều này rất hữu ích trong thực tế, vì sâu bọ chỉ cần bò qua vùng đã phun thuốc là đã bị hạ gục – kể cả khi chúng chưa ăn lá.

– Dễ pha, dễ sử dụng – nhiều dạng thuốc phù hợp, hoạt chất này được bào chế ở nhiều dạng khác nhau như: dạng nhũ dầu (EC), dạng huyền phù (SC), hoặc dạng nước (EW)…
👉 Bà con có thể chọn loại phù hợp với điều kiện phun thực tế, giúp việc sử dụng linh hoạt và hiệu quả hơn.

– Cypermethrin dễ bảo có độ bền cao, ít bay hơi, không dễ bị phân hủy trong điều kiện thường.
Vì thế, thuốc có thể bảo quản lâu, vận chuyển dễ, không lo mất hoạt tính nếu được cất giữ đúng cách

– Giá thành hợp lý, dễ mua trên thị trường, hoạt chất được sử dụng rất phổ biến nên có nhiều sản phẩm thương mại của các công ty khác nhau. Bà con có thể dễ dàng tìm mua, giá thành phải chăng, phù hợp với đa số hộ nông dân.

–  Phù hợp với nhiều loại cây trồng khác nhau: lúa, ngô, rau màu, cây ăn quả, chè, cà phê, hồ tiêu, điều…
👉 Đây là một trong những hoạt chất “đa năng”, dễ áp dụng trong nhiều vùng và mùa vụ canh tác.

Một số nhược điểm của hoạt chất

Nguy hiểm cho môi trường thủy sinh & ong: rất độc với cá và ong; cần tuyệt đối tránh lẫn vào nguồn nước, không phun lúc hoa nở.

Khả năng phát triển kháng thuốc: lạm dụng/cố định sử dụng cùng một nhóm pyrethroid dễ dẫn tới kháng trong quần thể sâu hại; khuyến nghị luân chuyển nhóm thuốc và áp dụng biện pháp sinh học.

Độc tính cho động vật có vú ở liều cao / tác dụng thần kinh: tiếp xúc mạnh có thể gây triệu chứng thần kinh ở người (kích ứng da, tê rát, choáng, hiếm gặp co giật), và cực kỳ độc cho mèo do khác biệt chuyển hóa. Cần trang bị bảo hộ và tuân thủ liều ghi nhãn.

Ô nhiễm dư lượng: tồn lưu trên đất và thực phẩm (ở nồng độ thấp) có thể gây quan ngại về an toàn thực phẩm; các cơ quan quản lý theo dõi giới hạn dư lượng tối đa.

Khuyến nghị sử dụng an toàn & quản lý rủi ro (từ các cơ quan chuyên môn)

• Đọc kỹ nhãn & tuân thủ liều: tuân thủ thời gian cách ly (PHI), liều lượng, hướng dẫn bảo hộ cá nhân (PPE).
• Tránh phun gần nguồn nước; không phun khi có ong thụ phấn hoạt động; phun vào buổi tối/hoàng hôn hoặc khi hoa đã tàn để giảm ảnh hưởng đến ong.
• Quản lý kháng thuốc: luân phiên nhóm tác nhân có cơ chế khác nhau, sử dụng bẫy/ biện pháp sinh học, giữ lại vùng không xử lý làm nơi trú ẩn cho thiên địch.
• Bảo vệ động vật: không dùng sản phẩm dành cho gia súc trên mèo; cẩn trọng khi dùng ở vùng chăn nuôi.