Bệnh ghẻ sẹo (ghẻ lõm) trên cây có múi: Nguyên nhân, biểu hiện và biện pháp phòng trừ hiệu quả

1. Giới thiệu về bệnh ghẻ lõm
Bệnh ghẻ lõm, còn gọi là bệnh ghẻ sẹo hay ghẻ nâu (tiếng Anh: citrus scab) là một bệnh hại thường gặp trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây ăn trái và cây cảnh, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Bệnh do nấm hoặc vi khuẩn gây ra và có thể lan rộng nếu không được kiểm soát kịp thời. Đặc điểm của bệnh là các vết ghẻ xuất hiện trên bề mặt lá, quả, thân cây, với những vết lõm có màu nâu hoặc đen, làm giảm khả năng quang hợp và tăng nguy cơ nhiễm các bệnh phụ khác.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh ghẻ lõm
2.1. Các tác nhân gây bệnh:

Tác nhân gây bệnh	Đặc điểm sinh học	Cơ chế gây bệnh và điều kiện phát sinh
Nấm Fusarium	Thuộc nhóm nấm nạc (Ascomycota), gây bệnh trên nhiều loại cây trồng	– Tấn công qua vết thương hoặc từ môi trường đất ẩm – Phát triển mạnh trong điều kiện thiếu ánh sáng, cây yếu – Gây ghẻ lõm, thối rễ, vàng lá, làm cây suy yếu và dễ nhiễm bệnh khác
Nấm Phytophthora	Loại nấm tạo bào tử, dễ lây lan trong môi trường ẩm ướt	– Gây ghẻ lõm trên thân, quả hoặc lá qua các vết thương – Thích hợp với đất ẩm và nhiệt độ 25–30°C – Bào tử phát tán qua đất, nước mưa – Tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm khác tấn công thêm
Vi khuẩn Pseudomonas	Là chi vi khuẩn gây bệnh mạnh qua vết thương	– Tấn công qua vết thương cơ học hoặc do côn trùng gây ra – Tiết độc tố gây hoại tử mô, hình thành vết lõm và thối – Lây lan nhanh nếu không được kiểm soát sớm

2.2. Điều kiện môi trường thuận lợi:
Bệnh ghẻ lõm phát triển mạnh mẽ trong điều kiện độ ẩm cao, mưa nhiều và nhiệt độ ấm (từ 25°C – 30°C). Ngoài ra, khi cây trồng bị suy yếu do thiếu dinh dưỡng, cây bị chấn thương hoặc các tác động môi trường không thuận lợi (chẳng hạn như thời tiết thay đổi đột ngột, thiếu ánh sáng), mầm bệnh càng dễ tấn công.
2.3. Chăm sóc cây không đúng cách:
Việc sử dụng các loại phân bón hóa học quá mức hoặc không đúng cách, cũng như việc tưới tiêu không đều, sẽ làm giảm sức đề kháng của cây và tạo cơ hội cho bệnh phát triển. Bên cạnh đó, việc không vệ sinh dụng cụ nông nghiệp cũng là yếu tố quan trọng giúp mầm bệnh lây lan nhanh chóng.
3. Bệnh thường xuất hiện trên các giống cây có múi như:

Cam Canh, cam Xã Đoài, cam Vinh
Quýt Bắc Sơn, quýt đường
Bưởi Diễn, bưởi da xanh, bưởi đỏ Tân Lạc
Chanh giấy, chanh đào

Những vườn trồng dày, ít thông thoáng, thoát nước kém, cây thiếu dinh dưỡng hoặc bị tổn thương cơ giới là những nơi bệnh thường phát triển mạnh
4. Triệu chứng và biểu hiện bệnh ghẻ lõm

4.1. Trên lá

Xuất hiện các vết ghẻ nhỏ, gồ ghề, có màu nâu xám hoặc nâu sẫm
Vết bệnh có hình dạng bất định, nổi sần lên khỏi mặt lá hoặc hơi lõm
Lá biến dạng, dị dạng, có thể vàng, rụng sớm, làm giảm quang hợp

4.2. Trên quả

Trên vỏ quả xuất hiện các đốm tròn hoặc bất định, màu nâu hoặc xám, bề mặt khô ráp
Vết ghẻ thường có dạng sẹo lõm hoặc nứt nẻ, làm quả xấu mã, mất giá trị thương phẩm
Trường hợp nặng, quả bị thối nhẹ hoặc nứt vỏ, dễ bị vi sinh vật khác xâm nhập

4.3. Trên thân và cành non

Có thể xuất hiện các vết nứt, vết loét khô, sẫm màu
Vết bệnh làm giảm sức sinh trưởng, cây dễ bị nhiễm bệnh thứ phát

5. Các biện pháp phòng trừ và quản lý tổng hợp (IPM)
5.1. Biện pháp canh tác
Làm đất kỹ, đảm bảo thoát nước tốt, tránh đọng nước lâu ngày.
Luân canh hợp lý với cây trồng khác họ để cắt nguồn mầm bệnh.
Chọn giống kháng bệnh, cây khỏe mạnh, không nhiễm bệnh từ đầu.Tỉa cành thông thoáng, hạn chế độ ẩm trong tán cây.

Thu gom – tiêu hủy tàn dư cây bệnh, không vứt bừa bãi.
Vệ sinh dụng cụ cắt tỉa bằng cồn hoặc thuốc sát khuẩn sau mỗi lần sử dụng.
5.2. Biện pháp sinh học
Sử dụng nấm đối kháng Trichoderma, vi khuẩn Bacillus subtilis để ức chế nấm bệnh.
Phun định kỳ chế phẩm sinh học từ tỏi, ớt, gừng để tăng sức đề kháng cho cây và ức chế mầm bệnh.
Tăng cường sử dụng phân hữu cơ hoai mục, phân vi sinh để cải tạo đất và tạo hệ vi sinh vật có lợi.
5.3. Biện pháp hóa học
Chỉ sử dụng khi bệnh nặng và cần can thiệp nhanh:
– Thuốc diệt nấm: Copper oxychloride, Mancozeb, Chlorothalonil…
– Thuốc diệt khuẩn: Streptomycin, Copper sulfate, hoặc thuốc gốc đồng khác.
– Phun luân phiên, không lạm dụng, tránh hiện tượng kháng thuốc.
– Tuân thủ nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách).
5.4. Kết hợp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM)
– Theo dõi vườn thường xuyên → phát hiện bệnh sớm.

– Phối hợp canh tác + sinh học + hóa học → hiệu quả bền vững.
– Tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật cho người dân → nâng cao kỹ năng xử lý bệnh.
– Không tưới phun lên lá vào chiều tối, tránh tạo điều kiện cho nấm phát triển.
– Luôn khử trùng kéo tỉa cành, dụng cụ cắt sau mỗi lần dùng.
– Không để quả rụng, lá bệnh tồn đọng trong vườn.

– Bón phân cân đối, không lạm dụng đạm, tăng phân kali và hữu cơ để tăng sức đề kháng cho cây.
Một số lưu ý kỹ thuật trong phòng bệnh

Không tưới phun lên lá vào chiều tối, tránh tạo điều kiện cho nấm phát triển.
Luôn khử trùng kéo tỉa cành, dụng cụ cắt sau mỗi lần dùng.
Không để quả rụng, lá bệnh tồn đọng trong vườn.
Bón phân cân đối, không lạm dụng đạm, tăng phân kali và hữu cơ để tăng sức đề kháng cho cây.

Một số sản phẩm phòng trừ bệnh ghẻ lõm, ghẻ sẹo của Công ty TNHH NNCNC Đức Thành bà con có thể tham khảo: