Phòng trừ ngài chích hút hiệu quả

Ngài chích trái nổi lên như một trong những đối tượng gây hại nghiêm trọng đối với nhiều loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao. Khác với các loài sâu đục quả thường thấy, ngài chích trái trưởng thành gây hại trực tiếp bằng cách dùng vòi sắc nhọn chích thủng vỏ quả, hút dịch quả non và làm quả rụng sớm hoặc tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập, gây thối hỏng. Hiểu rõ về đặc điểm sinh học, tập tính gây hại và các biện pháp quản lý hiệu quả loài gây hại này là yếu tố then chốt để bảo vệ năng suất và chất lượng nông sản.
1. Phân loại và đặc điểm hình thái:
1.1. Phân loại:
Tên khoa học: Othreis fullonia
Họ: Noctuidae
Bộ: Lepidoptera
Một vài loại ngài chích hút khác như: Eudocima salaminia, Ophiusa coronata, Rhytia hypermnestra…
1.2. Đặc điểm hình thái:

Ngài chích trái có những đặc điểm hình thái đặc trưng, đặc biệt ở giai đoạn trưởng thành, liên quan trực tiếp đến khả năng gây hại của chúng:
– Kích thước cơ thể và sải cánh thay đổi tùy loài, nhưng nhìn chung chúng là những loài ngài có kích thước trung bình đến lớn. Chiều dài thân thường dao động từ 30-35 mm, và sải cánh có thể đạt 75-100 mm hoặc hơn ở một số loài.
– Màu sắc và hoa văn cánh, cánh trước thường có màu sẫm, như nâu, xám, hoặc nâu tím, với nhiều hoa văn phức tạp (đốm, vằn, đường cong) giúp ngụy trang. Cánh sau thường có màu vàng hoặc cam tươi, nổi bật, thường có viền đen hoặc các đốm đen đặc trưng. Sự tương phản màu sắc giữa cánh trước và cánh sau là một đặc điểm nhận dạng quan trọng.

Ngài hút quả hại cây ăn quả có múi ở Hòa Bình năm 2019. Nguồn: Viện Bảo vệ thực vật.

Thân mập mạp, phủ nhiều lông hoặc vảy, màu sắc thường tương đồng với cánh trước.
Vòi miệng dài, khỏe, cứng và nhọn, được trang bị các ngạnh nhỏ hoặc cấu trúc sclerotin hóa ở đầu, cho phép chúng đâm xuyên qua vỏ quả để hút dịch. Khi không sử dụng, vòi miệng thường cuộn tròn dưới đầu. Chiều dài vòi miệng có thể vượt quá 2 cm ở một số loài.
Mắt kép lớn và thường có màu ánh đỏ khi chiếu sáng vào ban đêm, phản ánh tập tính hoạt động về đêm của chúng.
Râu đầu có dạng sợi chỉ (filiform) hoặc hơi có răng cưa, giúp chúng cảm nhận các kích thích hóa học trong môi trường.
2. Vòng đời và tập tính sinh học:
Ngài chích trái trải qua biến thái hoàn toàn với 4 giai đoạn, thời gian phụ thuộc nhiệt độ và loài:
– Trứng có kích thước nhỏ, đẻ đơn lẻ hoặc nhóm nhỏ trên lá, cành, quả non. Nở sau 2-10 ngày.
– Ấu trùng (sâu non) có thân trụ, nhiều màu, ăn lá cây ký chủ (ít gây hại quả trực tiếp). Phát triển 2-4 tuần, qua nhiều lần lột xác
– Nhộng giai đoạn biến đổi trong kén tơ hoặc trần, thường ở nơi kín đáo trên cây hoặc trong đất. Kéo dài 1-3 tuần.
– Ngài trưởng thành (bướm đêm): Hoạt động ban đêm, vòi miệng cứng nhọn để chích hút dịch quả (gây hại chính). Ăn mật hoa, dịch quả để duy trì sinh sản. Sống vài tuần đến vài tháng, đẻ nhiều trứng, lặp lại vòng đời.
Điểm chính: Ấu trùng ăn lá, ngài trưởng thành gây hại quả. Vòng đời chịu ảnh hưởng lớn bởi môi trường (nhiệt độ, độ ẩm, thức ăn) và có sự khác biệt giữa các loài ngài chích trái.
3. Cơ chế gây hại và triệu chứng:
3.1. Cơ chế gây hại của ngài chích trái
Gây hại trực tiếp bởi ngài chích trái trưởng thành:

– Ngài sử dụng vòi sắc nhọn để đâm xuyên qua lớp biểu bì của quả và hút dịch bên trong.
– Vết chích ban đầu thường rất nhỏ, hình tròn như đầu kim hoặc hơi lớn hơn (đường kính 0,5 – 0,75 mm), khó quan sát bằng mắt thường.
Tạo điều kiện cho bệnh thứ cấp:
– Vết chích trở thành cửa ngõ cho các loại nấm bệnh như Fusarium spp., Colletotrichum spp. và vi khuẩn xâm nhập.
– Sau khi bị nhiễm, quả bị thối nhũn, đổi màu, thường có mùi hôi đặc trưng.
– Mùi này tuy không hấp dẫn ngài, nhưng lại thu hút các loài ngài khác đến khu vực bị hại, làm tăng mức độ lây lan.
3.2. Triệu chứng

Dấu hiệu	Mô tả
Vết chích trên quả	– Vết chích nhỏ, tròn, khó nhận biết. – Có thể thấy một giọt dịch nhỏ rỉ ra nếu quan sát kỹ.
Vùng chích xung quanh	– Vùng xung quanh vết chích bị thâm lại do phản ứng của cây. – Hình thành quầng đen hoặc nâu đen quanh vết chích.
Quả bị biến dạng	– Vỏ quả tại vị trí bị chích trở nên mềm hơn so với vùng vỏ còn lại. – Quả bị khô cứng, mất nước, phát triển kém.
Quả bị rụng sớm	– Quả non có thể bị rụng sớm. – Nếu quả tiếp tục phát triển, vùng bị hại có thể méo mó, biến dạng.
Xuất hiện bệnh thứ cấp	– Vết thối ban đầu mềm nhũn, có màu nâu. – Quả rụng nhanh chóng và có mùi hôi thối rõ rệt.

Ngài chích trái tấn công nhiều loại cây ăn quả, đặc biệt là: na (mãng cầu ta), cam, quýt, bưởi, xoài, ổi, chuối, dưa hấu, táo, nhãn, vải (một số vùng)
Các vườn trồng xen canh nhiều loại cây ăn quả thường có nguy cơ cao hơn do đa dạng nguồn thức ăn cho ngài.
4. Các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ gây hại:
Mức độ gây hại của ngài chích trái có thể khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố:
Thời vụ: Mật độ ngài thường tăng cao vào giai đoạn quả bắt đầu chín và trước khi thu hoạch.
Nông dân Nghệ An dồn sức chăm sóc cây ăn quả sau thu hoạch
Điều kiện thời tiết: Thời tiết ẩm ướt tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngài và các bệnh thứ cấp.
Vị trí địa lý và vùng trồng: Một số vùng có áp lực ngài chích trái cao hơn do điều kiện tự nhiên và mật độ cây ký chủ.
Giống cây trồng: Một số giống cây có vỏ mỏng hoặc mùi hương hấp dẫn hơn có thể dễ bị tấn công hơn.
Vườn cây không được chăm sóc tốt, vệ sinh kém thường có nguy cơ bị hại cao hơn.
5. Biện pháp quản lý tổng hợp (integrated pest management – ipm):
Để quản lý hiệu quả ngài chích trái, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp, kết hợp các phương pháp phòng ngừa và kiểm soát một cách khoa học và bền vững
5.1. Biện pháp canh tác:
Vệ sinh vườn: Thu gom và tiêu hủy quả rụng, lá khô để loại bỏ nơi trú ẩn và nguồn lây bệnh.
Tỉa cành tạo tán: Tạo sự thông thoáng trong vườn, giảm độ ẩm và hạn chế nơi ẩn náu của ngài.

Bón phân cân đối: Tăng cường sức khỏe cho cây, giúp cây có khả năng chống chịu tốt hơn.
Bao trái: Sử dụng túi chuyên dụng để bảo vệ quả từ giai đoạn quả non đến khi thu hoạch, đây là biện pháp hiệu quả cao.

5.2. Biện pháp vật lý và cơ học:
– Bẫy đèn: Sử dụng đèn bẫy côn trùng có ánh sáng phù hợp để thu hút và tiêu diệt ngài trưởng thành vào ban đêm.
– Bẫy pheromone: Sử dụng pheromone giới tính để thu hút và tiêu diệt ngài đực, làm giảm khả năng giao phối của quần thể.

– Bẫy mồi: Sử dụng các loại mồi nhử có mùi hấp dẫn (ví dụ: dịch quả lên men) để thu hút và tiêu diệt ngài.
– Bắt bằng tay: Kiểm tra vườn thường xuyên và bắt giết ngài trưởng thành khi mật độ còn thấp.
5.3. Biện pháp sinh học:
Sử dụng thiên địch: Khuyến khích sự phát triển của các loài thiên địch tự nhiên như ong ký sinh, kiến, bọ xít ăn thịt.
Sử dụng chế phẩm sinh học: Ứng dụng các chế phẩm nấm Beauveria bassiana hoặc Metarhizium anisopliae để kiểm soát ấu trùng và ngài trưởng thành.
5.4. Biện pháp hóa học (chỉ sử dụng khi thật sự cần thiết và tuân thủ nguyên tắc 4 đúng):
Ưu tiên sử dụng các loại thuốc có tính chọn lọc cao, ít ảnh hưởng đến thiên địch và môi trường
Phun thuốc vào thời điểm ngài trưởng thành hoạt động mạnh (thường vào chiều tối hoặc sáng sớm) và khi mật độ vượt ngưỡng kinh tế.

Luân phiên các loại thuốc có cơ chế tác động khác nhau để tránh hiện tượng kháng thuốc.
Tuân thủ liều lượng và nồng độ, sử dụng đúng liều lượng và nồng độ khuyến cáo của nhà sản xuất.
Khuyến cáo dành cho bà con nông dân:
– Theo dõi bẫy đèn/bẫy pheromone định kỳ để phát hiện sớm sự xuất hiện của ngài.
– Bao trái từ khi quả còn nhỏ giúp phòng ngừa hiệu quả.
– Không lạm dụng thuốc hóa học vì ngài hoạt động ban đêm, khó tiếp xúc trực tiếp.
– Kết hợp biện pháp IPM sẽ bền vững, giảm chi phí, ít gây kháng thuốc.
Một số sản phẩm phòng trừ ngài chích trái bà con có thể tham khảo của Công ty TNHH NNCNC Đức Thành: