Bệnh thối nhũn trên các loại cây trồng – Cách xử lý sạch sẽ trong mùa mưa! | Công ty TNHH Nông nghiệp Công nghệ cao Đức Thành

Mùa mưa tại Việt Nam, với đặc trưng là độ ẩm cao kéo dài và những cơn mưa rào bất chợt, luôn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát mạnh mẽ bệnh thối nhũn trên rau cải. Bệnh không chỉ làm giảm năng suất mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng rau, gây thiệt hại kinh tế đáng kể cho bà con nông dân. Bài viết này sẽ đi sâu vào từng khía cạnh, cung cấp những giải pháp cụ thể và chi tiết nhất để giúp bà con bảo vệ vườn rau cải của mình trong mùa mưa.

1. Bệnh thối nhũn trên cây trồng là gì?
Bệnh thối nhũn trên cây trồng là một loại bệnh phổ biến, gây hại trên nhiều loại cây trồng khác nhau, từ rau màu, cây ăn quả đến cây cảnh. Bệnh thường do vi khuẩn gây ra, phổ biến nhất là vi khuẩn Pectobacterium carotovorum (trước đây gọi là Erwinia carotovora) và một số loài vi khuẩn khác thuộc chi Pectobacterium và Dickeya.
Gây hại trên các bộ phận mọng nước. Bệnh thường tấn công các bộ phận non, mềm, chứa nhiều nước của cây như lá non, thân non, củ, quả, hoa.
2. Nguyên nhân và các điều kiện phát sinh bệnh?
Bệnh thối nhũn là một nhóm bệnh gây ra bởi nhiều loại vi khuẩn và nấm khác nhau. Trong đó, phổ biến nhất là vi khuẩn Pectobacterium carotovorum (trước đây gọi là Erwinia carotovora). Pectobacterium là một chi vi khuẩn thuộc họ Pectobacteriaceae. Trước đây, chi này được xếp trong chi Erwinia rộng lớn hơn, nhưng sau các nghiên cứu về di truyền và sinh hóa, nó đã được tách ra thành một chi riêng biệt vào năm 1998. Các loài Pectobacterium là những tác nhân gây bệnh thối nhũn quan trọng trên nhiều loại cây trồng trên toàn thế giới.
2.1. Đặc điểm chung của vi khuẩn Pectobacterium:
Hình thái
– Hình que ngắn (rod-shaped): Các tế bào vi khuẩn có hình dạng như những chiếc que nhỏ.
– Kích thước: Thường có kích thước khoảng 0.5-1.0 µm (micromet) chiều rộng và 1.0-3.0 µm chiều dài. (1 µm = 1/1.000.000 mét).
– Không tạo bào tử: Chúng không có khả năng hình thành bào tử để tồn tại trong điều kiện khắc nghiệt.
– Di động: Đa số các loài Pectobacterium có khả năng di chuyển nhờ vào các flagella (roi). Các roi này thường mọc xung quanh tế bào (peritrichous flagella), giúp chúng bơi lội trong môi trường ẩm ướt.
2.2. Điều kiện phát sinh bệnh:
– Môi trường ẩm ướt kéo dài tạo điều kiện lý tưởng cho sự tồn tại, phát triển và lây lan của cả vi khuẩn và nấm gây bệnh. Nước mưa còn giúp bào tử nấm và tế bào vi khuẩn dễ dàng di chuyển và tiếp xúc với các bộ phận khác của cây.

– Nhiệt độ ấm áp, nhiệt độ từ 25-35°C là khoảng nhiệt độ tối ưu cho nhiều loài vi khuẩn và nấm gây bệnh thối nhũn phát triển mạnh mẽ.
– Các vết trầy xước, vết cắt tỉa không đúng cách, hoặc tổn thương do côn trùng gây ra tạo cổng xâm nhập dễ dàng cho mầm bệnh.
– Đất trồng kém thoát nước, tình trạng ngập úng kéo dài làm giảm lượng oxy trong đất, gây stress cho rễ cây và làm tăng tính mẫn cảm với bệnh.
– Mật độ trồng, khoảng cách trồng quá gần làm giảm sự thông thoáng, giữ ẩm lâu và tạo điều kiện cho bệnh lây lan nhanh chóng giữa các cây.
3. Dấu hiệu nhận của thối nhũn trên cây trồng?
3.1. Hiện tượng thối mềm, nhũn Nước:
Mô tả chi tiết: Đây là dấu hiệu cốt lõi và dễ nhận thấy nhất. Vùng bị bệnh mất đi độ cứng cáp tự nhiên, trở nên mềm nhũn, khi ấn nhẹ có cảm giác như chứa đầy nước. Thậm chí, ở giai đoạn nặng, mô bệnh có thể bị vỡ ra, chảy dịch lỏng.

Nguyên nhân sâu xa: Sự mềm nhũn này là kết quả trực tiếp của hoạt động enzyme do vi khuẩn (Pectobacterium) hoặc nấm (ví dụ: Pythium, Phytophthora) tiết ra. Các enzyme này phá vỡ cấu trúc tế bào thực vật, đặc biệt là các polysaccharide như pectin và cellulose, làm mất đi tính liên kết giữa các tế bào và khiến chúng bị phân rã.
Vị trí xuất hiện:
– Lá: Ban đầu có thể là những đốm úng nước nhỏ, sau đó lan rộng nhanh chóng, làm lá mềm nhũn và rũ xuống.
– Thân và cành: Vỏ cây trở nên mềm, ẩm ướt, có thể bị lún xuống khi ấn vào. Phần gỗ bên trong cũng có thể bị mục nát.

– Quả: Xuất hiện các vùng mềm nhũn, dễ bị dập nát. Khi bị nhiễm vi khuẩn, quả có thể bị chảy dịch và có mùi hôi.
– Củ và rễ: Bề mặt củ bị mềm, thối rữa. Rễ trở nên úng nước, mất đi độ đàn hồi và dễ dàng bị bóc tách lớp vỏ ngoài.
Phân biệt với các bệnh khác: Cần phân biệt với hiện tượng héo do thiếu nước (lá khô, không mềm nhũn) hoặc các bệnh gây đốm lá khô (vết bệnh khô, có viền rõ rệt).3.2. Sự biến đổi màu sắc
Mô tả chi tiết: Vùng bị thối nhũn thường có sự thay đổi màu sắc rõ rệt so với mô khỏe mạnh. Màu sắc có thể chuyển sang nâu, đen, xám hoặc thậm chí có các vệt màu loang lổ.
Nguyên nhân sâu xa: Sự thay đổi màu sắc này là do quá trình oxy hóa các hợp chất trong tế bào cây bị tổn thương, cũng như sự phát triển của sắc tố do một số loài nấm và vi khuẩn tạo ra.
Mối liên hệ với tác nhân gây bệnh:
– Vi khuẩn: Thường gây ra màu nâu sẫm hoặc đen, kèm theo mùi hôi.
– Nấm: Có thể gây ra nhiều màu sắc khác nhau tùy thuộc vào loài nấm, ví dụ như màu nâu (do Rhizoctonia), màu trắng hoặc xám (do Sclerotinia). Một số nấm Phytophthora có thể gây ra các vùng thâm đen lan rộng.
Vị trí xuất hiện: Sự đổi màu có thể xuất hiện đồng thời với hiện tượng thối nhũn trên lá, thân, quả, củ và rễ.

Một số biểu hiện trên các cây trồng phổ biến:

Loại cây trồng	Bộ phận bị hại	Triệu chứng đặc trưng
Rau ăn lá (cải, xà lách, rau muống…)	Thân, bẹ lá	Xuất hiện các vết thối nhũn màu nâu nhạt đến đen, có mùi hôi nặng. Vết bệnh lan rộng rất nhanh, cây sập rũ trong 1-2 ngày sau khi nhiễm.
Rau ăn củ (cà rốt, củ cải, khoai tây…)	Củ	Thối nhũn mềm, chảy nước, có thể thấy vi khuẩn như lớp nhớt màu trắng hoặc vàng. Củ bốc mùi thối khó chịu.
Cây ăn quả (đu đủ, dưa hấu, xoài…)	Quả, cuống quả	Quả bị thối nhũn từ cuống hoặc vết thương, vùng bệnh lõm xuống, mềm nhũn, có dịch chảy ra. Trên quả có thể thấy vết nứt hoặc viền nước.
Cây thân thảo (dưa leo, bí, bầu…)	Thân bò sát đất, lá gốc	Thân mềm nhũn, úng nước, gãy rạp, lá vàng héo rũ. Khi trời mưa, bệnh bùng phát cực nhanh chỉ sau 1 đêm.
Hoa màu và cây cảnh (sen, huệ, lily…)	Củ, thân, bẹ lá	Bẹ lá mềm, úa vàng, khi nhấn có dịch lỏng, vi khuẩn làm thối cả củ và bộ rễ. Hoa không nở hoặc rụng sớm.

Một số hình ảnh thối nhũn trên cây trồng

4. Ảnh hưởng của bệnh thối nhũn đến năng suất và chất lượng cây trồng
Bệnh thối nhũn gây ra những tác động tiêu cực đáng kể đến năng suất và chất lượng cây trồng, dẫn đến thiệt hại kinh tế cho người nông dân:
– Bệnh làm suy yếu cây, giảm khả năng quang hợp và hấp thu dinh dưỡng, dẫn đến cây còi cọc, kém phát triển và cho năng suất thấp. Trong trường hợp bệnh nặng, toàn bộ cây có thể bị chết.
– Các bộ phận bị bệnh trở nên mềm nhũn, thối rữa, mất đi giá trị thương phẩm. Rau quả bị bệnh không thể tiêu thụ hoặc bán ra thị trường, gây lãng phí và giảm thu nhập.
– Việc phòng trừ và điều trị bệnh đòi hỏi người nông dân phải đầu tư thêm chi phí mua thuốc bảo vệ thực vật, công lao động, và có thể ảnh hưởng đến lịch thời vụ.
– Nông sản bị bệnh có thể ảnh hưởng đến uy tín của nhà vườn và thương hiệu sản phẩm trên thị trường.
5. Biện pháp phòng trừ bệnh thối nhũn hiệu quả trong mùa mưa
Phòng bệnh luôn là biện pháp hiệu quả và tiết kiệm nhất. Dưới đây là các biện pháp phòng trừ bệnh thối nhũn có cơ sở khoa học mà bạn nên áp dụng, đặc biệt trong mùa mưa:|
5.1. Biện pháp canh tác:
– Sử dụng giống cây trồng có nguồn gốc rõ ràng, đã được kiểm dịch và không mang mầm bệnh. Ưu tiên các giống có khả năng kháng bệnh tốt.
– Đảm bảo đất trồng tơi xốp, thoát nước tốt. Bón vôi trước khi trồng để khử trùng đất và tăng pH, giúp hạn chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh
– Trồng cây với khoảng cách phù hợp để đảm bảo sự thông thoáng, giảm độ ẩm cục bộ và hạn chế sự lây lan của bệnh. Thực hiện luân canh với các loại cây không thuộc cùng họ hoặc ít bị bệnh thối nhũn để cắt đứt chu kỳ phát triển của mầm bệnh trong đất.
– Thu gom và tiêu hủy các bộ phận cây bị bệnh, tàn dư thực vật. Làm sạch cỏ dại, vì đây có thể là nơi trú ngụ của mầm bệnh và côn trùng gây hại, phát hiện sớm để có biện pháp xử lý kịp thời, tránh để bệnh lây lan rộng.
– Tưới nước vào sáng sớm để lá và thân cây có thời gian khô ráo trong ngày. Tránh tưới quá nhiều nước gây úng ngập. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới phun mưa dưới tán lá để giảm độ ẩm trên bề mặt cây.
– Tránh bón quá nhiều phân đạm, tạo điều kiện cho cây phát triển thân lá non yếu, dễ bị bệnh tấn công. Tăng cường bón phân kali và lân để giúp cây cứng cáp hơn.
– Cẩn thận trong quá trình làm đất, chăm sóc, thu hoạch để tránh gây trầy xước cho cây. Sử dụng dụng cụ lao động đã được khử trùng.
5.2. Biện pháp sinh học:
– Sử dụng các chế phẩm sinh học: Các chế phẩm chứa vi sinh vật đối kháng như: Bacillus subtilis, Trichoderma spp. có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn gây bệnh thối nhũn. Có thể sử dụng để xử lý đất, phun lên cây hoặc nhúng rễ trước khi trồng.
– Sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật sinh học: Các loại thuốc có nguồn gốc sinh học thường an toàn cho môi trường và ít gây kháng thuốc.
5.3. Biện pháp hóa học (sử dụng khi cần thiết và tuân thủ nguyên tắc):
Trong trường hợp bệnh phát triển mạnh và có nguy cơ gây thiệt hại lớn, có thể sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật hóa học có tác dụng phòng trừ vi khuẩn. Tuy nhiên, cần tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc sau:
+ Sử dụng thuốc đúng liều lượng và nồng độ khuyến cáo, đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên bao bì sản phẩm. Lựa chọn các loại thuốc có hoạt chất đặc trị bệnh thối nhũn (ví dụ: gốc đồng như Copper Hydroxide, Copper Oxychloride; các hoạt chất như Kasugamycin, Streptomycin, Validamycin, Mancozeb, Metalaxyl…).
+ Nên phun thuốc khi bệnh mới xuất hiện và thời tiết khô ráo. Tránh phun thuốc khi trời mưa hoặc sắp mưa.
+ Đảm bảo thuốc tiếp xúc đều với các bộ phận bị bệnh của cây.
+ Sử dụng luân phiên các loại thuốc có cơ chế tác động khác nhau, tránh sử dụng một loại thuốc liên tục để hạn chế nguy cơ kháng thuốc của vi khuẩn.
+ Tuân thủ thời gian cách ly của thuốc trước khi thu hoạch để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.
Một số sản phẩm của công ty TNHH NNCNC Đức Thành người nông dân có thể tham khảo để phòng trừ bệnh thối nhũn: